Türkiye'nin kuş cennetleri

Konu: Türkiye'nin kuş cennetleri Ptsi Nis. 11, 2011 12:41 am

Türkiye'nin kuş cennetleri

Kuşlar
aleminde bulunan yaklaşık 8 bin ayrı kuş türünün 500'ü Avrupa'da
yaşarken Türkiye'de en az 450 ayrı cinse rastlanıyor. Üstelik de
Türkiye'nin kuşları hem Avrupa, hem de Asya'ya ait! Yani Türkiye
gerçekten bir kuş cenneti ...

Uluslararası Kuşları Koruma Konseyi'nin Kuş Cennetleri'nin saptanmasına
yönelik yaptığı çalışmalarda ülkemizde 70 kuş cennetinin varlığı
saptanmış. Özellikle 15'inin acilen koruma altına alınması gereken
cennetleri bekleyen en büyük tehlikeler arasında ise kontrolsüz ve
usulsüz avcılık, yapılaşma, sazlık ve sulak alanların işgali, sulak
bölgelerde ki aşırı su kullanımı ile ortaya çıkan kuraklık, yangınlar,
kalabalık ve gürültülü ortamlar sayılıyor.
Kuşların
kendini güvenli hissettikleri bölgelerde üremeleri, kuluçkaya
yatmaları, nerede ne kadar kalıp, nerede beslendikleri incelendiğinde
nesilleri tükenmekte olan balık kartalı, tepeli leylek, kara leylek,
turna, cüce karabatak gibi birçok türde azalma kaydediliyor. Özellikle
zirai mücadeleler için yapılan ilaçlama, sulara karışan sanayi atıklar,
birçok canlı türünü olduğu gibi kuşları da olumsuz etkiliyor.
Kuğular genellikle Çeşme Alaçatı Haliç, Adapazarı Poyrazlar Gölü,
Pınarhisar İğne Ada ve Lagün Göllerinde görülüyor. Karadeniz Saroz
sahillerinde bıldırcın, İstanbul Terkos Gölü'nde yaban ördekleri ve
sakarmekelere rastlanıyor. Özellikle İstanbul boğazında oluşan klimatik
havayı kullanan geniş kanatlı yırtıcı kuşlar, leylekler ve çeşitli
göçmen kuşlar, Çamlıca Tepesi'nden kendilerini izleyen kuş
gözlemcilerine muhteşem bir ziyafet çekiyor.

Angut ve kelaynak tek eşli yaşıyor!
Kuşları inceleyenler ilginç özelliklerini de keşfediyorlar. Türkiye'de
yaşayan en uzun boylu kuş Flamingo, en küçük olanı Çalıkuşu olurken,
Angut ve Kelaynak tek eşli yaşam şekilleri ile dikkat çekiyor. Guguk
kuşu başka tür kuşların yuvalarına yumurtladığı için doğan yavrulara da o
yuvanın sahibi kuşlar bakıyor. Yaban kazları yavrularını aylarca
gözetliyerek iyi bir ana baba örneği veriyor. Kimi kuşlar uçma, kimi
koşma, kimi de dalmada ustalaşıyor. Yuva yapmayanlar bazı su kuşları ise
yumurtalarını kumsallara, çakıllara bırakıyorlar.

En ünlüsü Manyas ama...
Ülkemizdeki kuş cennetleri içinde ilk akla gelenler Manyas Kuş Cenneti,
İzmir Çamaltı Tuzlası, Kayseri Develi Ovası'nda yer alan Sultansazlığı Yay
Gölü, Beypazarı yakınlarında Nallıhan Kuş Cenneti, Kızılırmak Deltası
Bafa Gölü, Sinop' un Sarıkum Gölü, Nemrut Krater gölü, Silifke Göksu
Deltası, Kelaynakların doğumhanesi olarak bilinen Urfa Birecik Fırat
Vadisi sayılabilir. Ancak, Bursa yakınlarındaki Uluabat Gölü, Bilecik
Söğüt' teki Gölcük, Milas Bafa Gölü, Kıyıkışlacık, Muğla-Aydın Çine Çayı
Vadisi, Köyceğiz Dalyan sazlıkları çevresi, Foça Orak Adası, Siren
Kayaları tepeleri, İzmir Gölcük, Antalya Belek, Amasya, Kırıkkale,
Kapukaya Baraj Gölü, Edirne Meriç, Enez gibi daha birçok sulak alanda
ender görülen kuş türlerine rastlanmakta mümkün.

Manyas Kuş Cenneti:
Gölün
yapısı ve özelliği nedeniyle bir çok zoolojist için eşi bulunmaz bir
laboratuar. Marmara Bölgesi'nin tektonik çukurlaşma alanları içinde yer
alan Manyas Gölü güneyden gelen Kocaçayla beslenen ve kuzeydoğudaki "Kuş
Cennet" ile Türk turizmine önemli katkı sağlayan bir göl. Ağaçlık ve
sazlık bölümde mart ayı başından itibaren gelen kuşların kuluçkaya
yattığı göl, 1938 yılında İstanbul Üniversitesi'nden Zoolog Prof. Dr. C.
Kosswing tarafından keşfedildi. O tarihten beri devamlı kontrol altında
tutulan bölge, önce kuş cenneti sonra da milli park ilan edildi. Mart
ayında gölün Kuzeydoğu ucunda kuluçkaya yatan kuşlar, ağaçların
gövdelerini saran sular nedeniyle yüksek dallarda kendilerini güvende
hissederek yavrular. Mayıs ayında yumurtadan çıkan yavrular; Temmuz' da
uçmaya başlar Mart-Temmuz, Eylül-Ekim kuş gözlemek için ideal
dönemlerdir. O dönemlerde 200' ü aşkın kuş türünü izlemek mümkündür. Kuş
Gözetleme Kulesi'nden ilkbaharda Karabatak, Beyaz pelikan, kaşıkçı
kuşları, saz bülbülleri, çulha kuşu, bakır kargası; Kış aylarında ise en
çok ördekler izlenebiliyor. Bölgenin
bir özelliği de Manyas'ta kuluçkaya yatmış kuşların beslenmesini bir
başka sulak alan olan Uluabat Gölü'nden sağlamasıdır. Göçmen kuşların,
Manyas Kuş Cenneti'ne gitmeden önce mola verip dinlenme amaçlı olarak da
kullandığı Uluabat Gölü ne denli iyi korunursa, Manyas Kuş Cenneti'nin
zenginliği o derece artıyor. Manyas, Dalyan, Uluabat üçgeni içinde
dolaşan kuşların yanı sıra gölün sahilinde Mustafa Bilgiç' in
çiftliğinde de bir çok kuşu canlı olarak görmek mümkün. Turistik
tesislere verilmek üzere tavuskuşu yetiştirme çiftliği olarak ta ünlenen
kuş cenneti turistlerin de gözde mekanlarından sayılıyor. Avrupalı
uzmanların A sınıfı diplomayla ödüllendirdiği kuş cenneti Manyas, Evliya
Çelebi' nin gezi notlarında ise şöyle yer alıyor: " suyu hayat
vericidir. Vahşi kuşlarla doludur. Her gece kaz ve kuğu sesinden, kanat
şakırtısından Manyas sahrası titrer."

Mayıs ayında kuşlar korosunu dinleyebilirsiniz!
Gölde tombul pelikanlar, boz martılar eşlerine yuva yapan kılıbık çulha
kuşları, prenses edalı beyaz balıkçıllar mevsimin ilk göçmen kuşlarından
sayılıyor. Balıkçıl ve kaşıkçı kuşları,
çeltikçi, saz bülbülleri, yaz boyu sürecek konserlerine bu gölde devam
ederken, seromoniye mayıs ayında yavrular da katılıyor ve Manyas
inanılmaz bir " kuş korosu" na sahne oluyor. Sonbahar' da güneye göç
eden leylekler gölün batı kıyılarında soluklanırken, tercihi kış olan
pelikanlar, yaban kazları, tahtalı güvercinler ve kuğular ancak uzaktan
görülebiliyor. Son kafile olarak turnalar da geçip giderken cennet,
artık su tavukları ve sakar mekelerine kalıyor. Gün batımın da bulutlar
halinde ördek sürüleri, geceleri ise cüce baykuşun kısık sesli ıslıkları
duyulur.

Sultansazlığı:
Kayseri'nin
Develi Ovası'nda yer alan Sultansazlığı Gölü'nde 252 çeşit kuş
yaşadığını belirten uzmanlar, kuş sayısının da 400 bin olduğunu
söylüyorlar. Angutların ilk sırayı aldığı Sultansazlığı, 20 bine yakın
flamingoyu ağırlıyor. Kapadokya'nın Sultansazlığı'na çok yakın oluşu
nedeniyle göl, turistlerin akınına uğruyor ve tek kürekli sallarla
sazlar arasında gezi yapmalarına imkan veriyor.

İzmir Çamlatı Tuzlası
Dünyada sahip olduğu doğal şartlar nedeniyle, kuş türleri açısından eşi
bulunmayan İzmir Çamaltı Tuzlası da bir dönem yok olma tehlikesi
atlatmıştı. 190 kuş çeşidini barındıran Çamaltı Tuzlası'nda gruplar
halinde toplanan flamingolar farklı yuva mimarileriyle dikkat
çekiyorlar. Kıyıya yakın uçan yalı çapkını deniz dibini iyi görüşü ile
tanınıyor. Dalgıç kuşların en ustası, en hızlısı Bahri; en geveze
kuşlardan olan deniz kırlangıçları da yörenin sakinleri arasında
sayılıyor.

Nallıhan Kuş Cenneti
Bozkur alanlara hayat veren Kızılırmak ve Sakarya nehirleri tarih
boyunca çevreleri kuş cennetlerine de hayat vermiş.
Ankara-İstanbul-Bolu-Eskişehir dörtgeni arasında yer alan ve 150'yi
aşkın kuş türünü barındıran "Nallıhan Kuş Cenneti" 1994 yılında Milli
parklar, Av ve Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü tarafından koruma altına
alındı. Bir gözlem terası da bulunan cennette; piknik yapılabilir, göl
kenarında şahin, doğan, kartal, turna, keklik, çulluk, bıldırcın, kaz,
kılkuyruk, yeşilbaşı, karabatak, su tavuğu gibi kuşları görebilirsiniz.

Bafa Gölü
16 bin hektar alanındaki orman ve göllerin ile kuşların önemli sığınma
yeri, sulak alanı Bafa Balık Gölleri'nde yaşayan kuş türü sayısını da
uzmanlar 260 olarak belirtiyor. Kuş bilimi ve eğitimi açısından oldukça
önemli olan yörede dünyada sayıları azalan tepeli pelikan, deniz
kartalı, dilkuruk, dikkuyruk, sayıları tüm dünya popilasyonu açısından
önemli rakamlara ulaşmış durumda.

Göksu deltası:
Kışlama ve kuluçka alanı olarak Göksu Deltası'na gelen çok sayıda kuş
türü yılın hemen her mevsiminde ilginç ve canlı bir peyzaj oluşturuyor.
Yerli kuşların da barındığı deltada özellikle Akdeniz'de yalnızca belli
bölgelerde rastlanan ve sayıları gittikçe azalan saz horozu, bölgenin
simgesi olarak dikkati çekiyor. Göksu Deltası kış aylarında ve göç
zamanında kuş nüfusu ve tür sayısı olarak 330'a yakın türe ev sahipliği
yaparak Manyas ve Sultansazlığı kuş cennetlerinin önünde yer alıyor.
Yerli yabancı bir çok gezgin için ideal bir eko sistem olan delta, kuş
gözlem ve foto safariler için son derece uygun bir ortam sunuyor. Kuş
gözlemcileri için en ideal zaman göçün yoğun olarak yaşandığı nisan ve
eylül ayları sabahın en erken saatleri...

Kelaynakların doğum evi Birecik:
2000 yılı kasım ayı itibarı ile sayıları 42 olan kelaynaklara Birecik kelaynaklar
istasyonunda özenle bakılıyor. Darıca, Bursa, Ankara, İzmir hayvanat
bahçelerindeki örnekleriyle toplam sayısı 60'ı bulan kelaynakların
dünyadaki tek üreme alanı Fırat Vadi'sindeki kayalıklar! En çok 3
yumurta yapan kelaynak, şubat, ağustos ayları arasında kayalıklardaki
yuvalarından kuluçka dönemini tamamlayıp, 45-50 gün boyunca yavrularını
göçe hazırlıyorlar. Göç yollarının kapanmaması için 5-10 kuşluk
gruplarına göç izni verilen kelaynaklardan son 7
yıldır gittikleri Mısır-Nil vadisinden dönen olmamış. Dönen olmadıysa
da Birecik Kelaynak Üreme İstasyonu görevlileri bu yıl da şubat ayında
gelecek kuşlarının dönmelerini merakla bekliyorlar. Birecik'e her yıl
dev kafeslerde yaşayan kelaynakları görmek için dünyanın çeşitli
ülkelerinden otobüsler dolusu turist geliyor. Doğada yaşayan böcekler
ile Birecik İstasyonu'nca sağlanan yağsız kıyma, et, tavuk yemi, havuç
rendesi ve haşlanmış yumurta kabuğu ile beslenen kelaynaklar, tek eşli
yaşamaları nedeniyle üremeleri çok yavaş oluyor. Bir zamanlar 21 tür
kuş yaşayan Fırat Nehri'ndeki ada ise baraj yapımından sonra set haline
geldiği için kuşları barındırmıyor artık. Kelaynaklar ise kafes kuşu
olarak yaşamlarını devam ettiriyorlar.

Efteni Gölü Kuş Cenneti
Göl kelimenin tam anlamıyla bünyesinde 35'i kalıcı, toplam 150 çeşit kuşa ev sahipliği yapan bir kuş cenneti olarak anılıyor. Leylekler,
yaban ördekleri, tepeli beyaz balıkçıllar, angıt, sakarmeke, kuğular,
gölün gediklilerinden olup kolay görünenler arasında yer alıyorlar.
Kuşların göç yollarında mola gölü olan Efteni su seviyesinin dışında
nilüfer çiçekleriyle, sazlıklarıyla kuşları saklarken fotoğraf ve kuş
gözlemcilerine kompozisyon oluşturuyor. Boz kaz, sakarca, yeşilbaş,
fiyu, bekri, çıkrıkçın, kılkuyruk, kaşıkçın, Macar, elmabaş, pas baş,
gri balıkçıl, turna, toy, mezgeldek, çulluk, karatavuk, kızkuşu,
karabatak mevsiminde foto safarisi için uygun özellikler gösteriyor.
Göl, su kuşları üretme ve koruma sahası olarak tescil edilmiş.

Zengin
bir faunaya sahip ülkemizdeki bu eşi bulunmaz hazineyi kaybetmemek için
kuş cennetlerini iyi tanıtmalı kuşların barındığı havzaların, sulak
alanların korunmasına önem vermeliyiz. Kuş turizmine imrendirici turlar
ve aktiviteler, çeşitli araç gereçlerle donatılmış gözlem istasyonları,
kuş dünyasını tanıtan dökümanlar, hediyelik eşyalar; hiç kuşkusuz
ülkemiz kuşlarının ve dolayısıyla kuş gözlem turlarının artmasına da
neden olacaktır.