Ağrı - DİYADİN

Konu: Ağrı - DİYADİN Paz Nis. 17, 2011 4:46 pm

TARİHİ:
ilçenin tarihi çok eskilere dayanır. Diyadin kalesi ve çevre köylerdeki
tarihi kalıntılar, buranın yüzyıllardan beri önemli bir yerleşim yeri
olduğunu göstermektedir. ilçe toprakları, tarih boyunca doğudan batıya
gelen Türkler ve başka kavimlerin ordularına geçiş oldu. Geçici
sürelerle iran eline geçen Diyadin, XI. Yüzyıldan itibaren Türk yönetimi
ve kültürünün etkisinde kaldı.
Evliya çelebi, Seyahatnamesi’nde Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’ın oğlu
Ziyaeddin’in burada kendi adını verdiği bir kale yaptığını yazar. Bu
adın halk dilinde söylene söylene Diyadin’e dönüştüğü Seyahatname ve
çağdaş bazı yayınlarda belirtilmektedir. Halbuki Uzun Hasan’ın bu adda
bir oğlu yoktur.

ilçe birçok kavmin egemenliğinde kaldı. Oğuz Türklerinin, iranlıların ve
Selçukluların akınlarına uğrayan, zaman zamanda egemenliğine giren
Diyadin, Beyazıt ile aynı tarihi akıbeti yaşadı.

Osmanlılar döneminde arada bir iranlıların kontrolüne girdiyse de hep Beyazıt sancağına bağlı kaldı.

Taşlıçay 1954 yılına kadar buraya bağlı bucak merkezi idi.

Diyadin; 1828, 1854-1856, 1877-1878 ve 1914-1918 yıllarında Rus işgaline uğradı. 1293 (877-187
Harbi ve Birinci Dünya Savaşında halka Ermeniler unutulmaz zulüm yaptı.
Son işgalden 14 Nisan 1918’de kurtuldu. Diyadin Tarihi yerleri ve
kaplıcaları ile tanınan bir yerdir. Ancak tarihi yapılar özelliğini
koruyamamıştır. ilçeye 15 km. uzaklıktaki Meya ( Günbuldu) köyündeki
kale kalıntısı ve kayalara oyulmuş mabetler, barınaklar görülmeğe değer.
Yine bu köyde çeşitli mezar taşlarının yer aldığı Sahabe mezarlığı
vardır. Tokluca köyündeki kale ve yeraltına giden merdivenler, Meya ve
Seyrantepe kalıntıları ile bütünlük oluşturmaktadır.

Seyrantepe ile Meya kalesi arasındaki Kızkalesi (Koşkehatune) de çok eski bir yapıdır.

COĞRAFİ KONUM VE YAPISI

İlçe Doğuda D. Beyazıt, Kuzeyde D. Beyazıt, Batıda Taşlıçay ve Güneyde
Erciş (Van) İlçeleri ile çevrilidir. Türkiye-İran karayolu ilçenin 7km
kuzeyinden geçmektedir. İlçe, düz bir alana kurulmuş olup, hemen
yanından Murat nehri derin vadiler yaparak akmaktadır. Ağrı iline
uzaklığı 57 km olup yüzölçümü 1274 km karedir. İlcenin toplam nüfusu
37.400 olup nüfus yoğunluğu 26 kişidir. Denizden yüksekliği 1825
metredir.

YERYÜZÜ ŞEKLİ:

1-Dağları: Bölgede dağlar, sıradağlar halinde olup, yükseklikleri bir hayli fazladır. En önemli dağları Aladağlar ve Tendürek dağlarıdır.

Aladağlar: Hamur vadisinin doğusunda Yakınca,
Tükenmez,Sincan ve Köşk köylerinden itibaren başlar. Yer olarak Hamurun
Doğusunda, Ağrı’nın Güney Doğusunda, Taşlıçay, Diyadin ve D. Beyazıt’ın
Güneyinde, Pantos İlçesinin Kuzey Doğusunda Erciş ve Çaldıran
İlçelerinin Kuzeyinde yer alır.

Tendürek Dağları: Aladağların bir uzantısı
olup, ilçenin güneydoğusundadır. 3533 metre yüksekliğinde olup, yakın
bir jeolojik zamanda sönmüş volkanik dağlardandır.

2-İpek Geçidi: D. Beyazıt ile Diyadin arasında
bir geçittir. Tarihte ipek yolu diye geçen yollardan biri buradan
geçerek D: Beyazıt’a ulaştığından buraya ipek geçidi denilmiştir.

3-Kaplıcalar Vadisi: Murat nehrinin Diyadin kaplıcalarının Kudret Köprüsü Bölümüne gelirken; oluşturduğu vadidir. Bu vadi, Murat nehrince kenarlarından bıçakla kesilmiş gibi görüntü arzetmektedir.

4-Akarsuları: İlçenin en önemli akarsuyu Murat
nehridir. Fırat nehrinin en büyük kollarından biri olan, Murat nehri
Diyadin’in güneyindeki Aladağ ve Tendürek eteklerinden (Murat başı
yöresi) doğar.

Dağların meyiline uyarak önce Kuzeye daha sonra ilçenin yakınındaki
düzlük alandan derin vadiler yaparak Batı yönüne akar. Bu nehirde
ilçenin büyük ölçüde ihtiyacını karşılayan balık avlanmaktadır.

5-İklim ve bitki örtüsü: Ormandan yoksun olan
ilçemizde bitki örtüsü bozkırlardır. Tabii bitki örtüsü olarak ot
türleri egemendir. Bunun yanında buğday, arpa, çavdar ve az miktarda da
patates ekilmektedir. Önemli ölçüde hayvancılık yapıldığı için, ot
alanları çok geniştir. Yaylalıklar genelde otlakiye olarak dağlık
arazide yer almaktadır. Yazları ılık ve kurak kışlar soğuk ve kar
yağışlı geçer. İlçe karasal iklime sahip olup, deniz seviyesinden
yüksekliği 1925 metredir.

EKONOMİ

İlçenin başlıca geçim kaynağı olarak hayvancılık ve ürünleridir. Toprak
ürünleri ekonomik bakımdan ikinci sırada yer alır. Hayvancılık bölgesi
olan ilçemiz de saklanan büyük ve küçük baş hayvanlar genelde ailenin
geçimi için damızlık hayvan olarak beslenmekle birlikte ticaret amacıyla
da bol miktarda beslenmektedir. Ticaret hayvanı olarak en çok tosun ve
erkek kuzu alım ve satımı yapılmaktadır. Alım genelde ilçenin kendi
bünyesinde yapılmakta olup, ticaret amacıyla beslenen hayvanlar ise
başka illerde pazarlanması yapılmaktadır.Hayvan ürünleri olan yün,
peynir, yağ,vb. gibi ürünlerin
pazarlanması genelde ilçe içerisinde ve bir miktarda ilde yapılmaktadır.
İlçe halkı ve köyleri yakacak olarak tezek ve kömür kullanır. Arazinin
sulak olmayışı yapılan tarımcılığı büyük ölçüde verimsiz kılmaktadır.
Bazı ailenin gelir kaynağı olarak da ot, saman, buğday, vb.
tarımsal ürünlerdir. Beslenen hayvanlara ait yiyecek olan ot, saman,
yem gibi hayvan yiyecekleri kış mevsimi gelmeden ihtiyaca göre yeteri
kadar temin edilir. İş sahasının bulunmaması nedeniyle de işgücü az
olanlar geçim kaynağı sağlayabilmek için kış veya yaz mevsimlerinde
başka illere çalışmaya giderler. Hayvancılıkla uğraşan köylü ve ilçe
halkı Haziran ayı başında gidip, Eylül ayı sonuna doğru yaylasından
köyüne dönerler. Yayla olarak kullanılan yerler daha ziyade köye uzakta
olan şahısa veya köy halkına ait meralardır. Bazı ailelere ait olan
yaylaları komşu il ve ilçelerden para ile satın alan hayvancılıkla
uğraşan kişilerde mevcuttur.

Seracılık

İlçemizin Nüfusu

İlçemiz İsaağa, Göl, Ketenpınar ve Murat Mahallesi olmak üzere toplam 4
mahalleden ibarettir. İlçeye bağlı 61 köy ve 19 mezra olmak üzere toplam
80 yerleşim birimi mevcuttur.

Madenleri

İlçede sanayi gelişmekle birlikte, ilçe maden yönünden çok zengindir.
1989 yılında MTA’nın yaptığı araştırmalara göre özelikle Tendürek
dağlarında geniş alanda Kükürt kömür yataklarının bulunduğu tesbit
edilmiştir. Ayrıca köprü çermiğinin yanında bulunan dağlık bölgede ise, mermer yataklarına rastlanmıştır.

JEOTERMAL ENERJİ

Dünya’daki enerji kaynakları hızla tükenmektedir. Buna karşılık yeni
enerji kaynakları arama ve bulma, bunu kullanma yolları
araştırılmaktadır. Dünya ülkelerinin ekonomik açıdan giderek
gelişmeleri, enerji gereksinimlerini hızla arttırmaktadır. Dolayısıyla
ülkeler, bir yandan alışılmış enerji kaynaklarından daha ekonomik
yararlanma yollarını ararken, öte yandan da yenilenebilir enerji
kaynaklarından çok kapsamlı biçimde faydalanma yollarını
araştırmaktadırlar. Gerçekten de bilim adamları, son yıllarda
yenilenebilir enerji (jeotermal, güneş, rüzgar, gelgit gibi)
kaynaklarından yararlanma yollarını bulmuş ve bu kaynaklardan bazılarını
ekonomik olarak kullanmaya başlamışlardır. Söz konusu kaynaklardan daha
ekonomik olarak yaralanmak için de, araştırmalar hızla
sürdürülmektedir.
Ekonomik gelişme ve hızlı kentleşmeye bağlı olarak Türkiye’de enerji
gereksinimi giderek artmaktadır. Özellikle de, kentlerin ısıtılması
konusunda önemli güçlükler söz konusudur. Bunlardan petrol, kömür ve
odun gibi ısınmada yararlanılan alışılmış enerji kaynakları hem hızla
tükeniyor hem de fiyatları artıyor. Ayrıca hava kirlenmesine yol açması
bakımından da, önemli bir sorun yaşatıyor. Her ne kadar bazı kentlerde
doğal gaz ve kaliteli kömür kullanılarak hava kirliliği sorunu
çözümlenmeye çalışılmaktaysa da, henüz yeterli başarı sağlanamamıştır.
Böylece jeotermal enerjinin önemi daha iyi biçimde anlaşılmaktadır.
Gerçekten de bu enerji kaynağı, hava kirlenmesine yol açmadığı gibi,
maliyeti açısından da öteki enerji kaynaklarından daha ucuzdur.
Türkiye jeotermal enerji kaynakları açısından oldukça zengin bir
ülkedir. Bu özelliği dikkate alınırsa, bazı kentlerin jeotermal enerji
kaynağından yararlanılarak ısıtılabileceği düşünülebilir. Oysa bu tip
uygulamalar, ülkemizde pek yaygın değildir. Diyadin örneği, bu nedenle
büyük önem taşımaktadır. Çünkü, Türkiye’de jeotermal enerjiden
yararlanılarak kentlerin ısıtılabileceği konusundan en kapsamlı
uygulamalardan biri Diyadin kasabasında gerçekleştirilmiş ve bugüne
değin başarılı sonuçlar elde edilmiştir.
Jeotermal enerji kaynağından ısıtmada yararlanıldığı gibi; elektrik
enerjisi üretiminde, sanayide ve turizm alanında da kullanımının
yaygınlaştığı görülmektedir. Jeotermal enerjinin Diyadin’de konutların
ısıtılmasında ve yeni sanayi kuruluşlarında başarıyla kullanılması, bu
enerji kaynağına sahip yörelerdeki yerleşimler için güzel bir örnek
oluşturmaktadır.

Jeotermal Enerjinin Genel Özellikleri

Günümüzde yaygın olarak kullanılan petrol ve kömür gibi enerji
kaynaklarının rezervlerinin hızla azalacağı ve yakın bir gelecekte
tükeneceği bilinen bir gerçektir. Bu nedenle, yeni enerji kaynaklarının
bulunması ya da alternatif enerji kaynaklarından daha geniş ölçüde
yararlanılması yollarının araştırılması gerekmektedir. Böyle bir durumda
jeotermal enerji, seçeneksel enerji kaynağı olarak dikkati çekmektedir.
Yeryüzündeki bütün volkanik bölgelerde ve hatta volkanik faaliyeti
binlerce yıl önce sona ermiş bulunan yerlerde bile, sayısız sıcak su
kaynaklarının, fumarollerin bulunması, o yörede yüzeye yakın kayaçların
altında ve daha derin yerlerde sıcaklığın var olduğunu gösteren
delillerdir. Mağma hazinesi içinde serbest kalan gazların basıncının
zayıfladığı ve dolayısıyla volkanik faaliyet sona erdiği zaman, mağma
yavaş yavaş soğumaya devam eder. Bu soğuma sırasında büyük ölçüde su
buharı olmak üzere, hidroklorik asit, karbondioksit, hidrojen, amonyum
klorür v.b. gibi gazlar çıkar. Bütün bu gazlar yeraltı suyu zonu
içindeki yarıklardan geçerek yeryüzüne ulaşır. İşte bu volkanik etkinlik
sırasında çıkan gazlar tarafından ısıtılan yeraltı suyu ve diğer
karışımlar, yeryüzüne sıcak kaynaklar, gayzerler, fumaroller olarak
ulaşırlar.
Yeryuvarlığının derinliklerindeki yüksek sıcaklık ile ilgili olan ve bu
güçle ısınarak oluşan enerjiye, jeotermal enerji adı verilmektedir.
Yerin derinliklerine doğru inildikçe sıcaklığın yükselmesi, jeotermal
enerji oluşumuna zemin hazırlamaktadır. Bilindiği gibi, yerkabuğundan
aşağıya doğru her 33 m derinliğe inildikçe, sıcaklık ortalama 1ºC
yükselmektedir. Öyle ki, zeminin tektonik ve litolojik özelliklerine
bağlı olarak, belirtilen derinlik miktarında bölgelere göre farklılıklar
ortaya çıkabilmektedir. Örneğin, yerkabuğunun deforme olduğu sahalarda
1ºC sıcaklık artışı her 2-3 m derinlikte olmaktadır. Söz konusu alanlar,
jeotermal enerji oluşumu için oldukça uygun koşullara sahiptir.
Gerçekten de yeryüzünde jeotermal enerji kaynaklarının dağılışı ile
tektonik kuşaklar, kırık sistemleri ve volkanik alanlar arasında yakın
bir ilişki söz konusudur.
Jeotermal enerjinin klasik enerji kaynaklarına göre en önemli üstünlüğü,
güneş, rüzgar ve gelgit enerjisi gibi tükenmez bir enerji kaynağı
olmasıdır. Diğer enerji kaynaklarında sıkça rastlanan çevreyi kirletme
sorunu, bu enerji kaynağında söz konusu değildir. Bir başka
üstünlüğüyse, jeotermal enerjinin üretim maliyetinin, diğer enerji
kaynaklarından oldukça düşük olmasıdır.
Son yıllarda kullanım alanları giderek çeşitlenen jeotermal enerjinin
önemi daha da artmaktadır. Nitekim, günümüzde seraların, konutların,
havaalanı pistlerinin, hayvan çiftliklerinin ve yüzme havuzlarının
ısıtılması, balık başta olmak üzere çeşitli yiyeceklerin kurutulması,
deniz suyundan tuz elde edilmesi ve elektrik enerjisi üretilmesi gibi
çeşitli faaliyet alanlarında jeotermal enerjiden yararlanılmaktadır.
Bununla birlikte, jeotermal enerjinin kullanım alanını ve potansiyelini
belirleyen en önemli etken sıcaklık değeridir. Örneğin, 60ºC’nin
altındaki jeotermal sulardan elektrik enerjisi üretiminde yararlanmak
mümkün değildir.
Dünyada tüketilen enerji miktarı içerisinde, jeotermal enerjinin payı
henüz azdır. Ancak, son yıllarda kullanımda hızlı bir gelişme gösteren
bu enerji kaynağının, yakın bir gelecekte, oldukça önemli oranda
yaygınlaşması beklenmektedir. Teknik ve teknolojik gelişmelerle
jeotermal enerjinin maliyeti düşmekte ve kullanım alanları da
genişlemektedir. Özellikle yıllık elektrik enerjisi üretiminde,
jeotermal enerjinin payı giderek artmaktadır. Dünyada jeotermal
enerjiden en fazla yararlanan ülkelerin başında İtalya, İzlanda, Yeni
Zelanda ve ABD gelmektedir.
Dünya ülkeleri arasında jeotermal enerjiden yararlanmayı ilk başlatan
ülke İtalya’dır, ve bu hususta diğer dünya ülkelerine de öncülük
etmiştir. Ülkenin özellikle Toskana ve Larderello bölgelerinde açılan
kuyulardan yüksek sıcaklıkta buhar elde edilmiş ve ülke enerji
ihtiyacının bir bölümü bu yolla karşılanmaya başlamıştır. İzlanda’da da
benzer uygulamalar görülür. Bu ülkede de gereksinim duyulan enerjinin
yaklaşık %20’si jeotermal enerjiden karşılanmaktadır. Ülke nüfusunun
yaklaşık yarısı, jeotermal enerji ile ısıtılan konutlarda oturmaktadır.
Dünya standartlarına göre jeotermal kaynaklar, 150ºC’nin üstünde yüksek
sıcaklık, 150-70ºC arasında orta sıcaklık, ve 70ºC’nin altında düşük
sıcaklık kaynakları olarak sınıflandırılır.
Ülkemizde 1200 sıcak su kaynağı mevcut olup, bunlardan 40ºC’nin üzerinde
jeotermal akışkan içeren 140 jeotermal alan bulunmaktadır. Türkiye
jeotermal enerji potansiyeli yüksek olan ülkeler arasında yer
almaktadır. Özellikle Ege ve İç Anadolu Bölgeleri, jeotermal enerji
yakıtlarının bulunabileceği alanların başında gelmektedir. Yapılan son
araştırmalar Doğu Anadolu Bölgesi’nin de jeotermal enerji yatakları
bakımından oldukça zengin olduğunu ortaya koymuştur. Ancak, bu
potansiyelden henüz yeterince yararlanılamamaktadır.
Diyadin ilçesi Doğu Anadolu bölgesinin Yukarı Murat-Van bölümünde yer
alır. Yönetim açısından ise, Ağrı iline bağlıdır. İlin güneydoğusunda
yer alan Diyadin ilçesi, yaklaşık 1274 km² lik yüzölçümüne sahiptir.
İlçenin kuzeydoğusunda Doğubeyazıt; güneydoğusunda Çaldıran, Muradiye;
güneybatıda Erciş; batıda ise Taşlıçay ilçeleri bulunmaktadır.
İlçe, Doğu Anadolu bölgesinin dağlık, engebeli ve yüksek bir
kesimindedir. Diyadin kasabası ise, tektonik kökenli bir çöküntü alanı
olan depresyonun doğu kesimindedir. Diyadin ilçesinde Murat Nehri’nin
aktığı vadiler, lav platolarındaki düzlükler, yer yer görülen tepeler ve
yüksek dağlar başlıca yeryüzü şekillerini oluşturur. İlçe toprakları
genel olarak kuzeyden güneye doğru yükselmektedir.
Yaklaşık 1800 m civarında yükseltiye sahip olan depresyon sahası ile
kenardaki dağlık sahalar arasında yükselti farkı yer yer 1000-1100 m’ye
ulaşmaktadır. Diyadin depresyonu, teknoteknik kökenli olası nedeniyle,
jeotermal enerji potansiyeli açısından oldukça uygun şartlara sahiptir.
Ağrı il merkezine 57 km uzaklıkta olan Diyadin ilçesi, 1925 metre
yükseltide kurulmuştur. Alanın tarihi geçmişi yaklaşık M.Ö. 4000 yıl ve
daha eskilere uzanmaktadır. Bunu Diyadin kalesinin varlığı ve çevre
köylerdeki kalıntılardan anlamak mümkündür.
İlçede 1999 yılında tek kasaba yerleşimi (Diyadin) ve 61 köy yerleşimi
bulunuyordu. İlçenin toplam nüfusu, 1997 yılı genel nüfus sayımı
sonuçlarına göre, 37 400 olup, bu nüfusun % 28,5 (10 670) Diyadin
kasabasında, %71,5’i (26 740) ise kırsal yerleşmelerde yaşamaktadır.
Tektonik bir çöküntü alanı olan Diyadin depresyonu jeotermal enerji yatakları açısından oldukça zengindir. Köprü
Çermiği (50ºC), Yılanlı Çermiği (40ºC), Tazekent Çermiği (42-44ºC),
Gelereş kaynakları (33-63ºC), Kireçtepe Çermiği(65,5ºC), Hıdır Çayırı
(35-45ºC), Mollakasım (44-68ºC), Dibekli (40-45ºC) kaynaklarının varlığı
alanın jeotermal potansiyeli hakkında bir fikir vermektedir.
Alanda jeotermal kaynak oluşumu, büyük ölçüde yörenin tektonik
özellikleri ile ilgilidir. Bu nedenle bu sahanın tektonik gelişimine,
genel olarak değinmek gerekir. Doğu Anadolu’nun genel tektonik
karakterlerine bakıldığında, bölgenin Üst Miyosen’den itibaren
kuzey-güney yönünde sıkıştığı bilinmektedir. -Araştırma alanında
gözlenen NNW-SSE açılma çatlakları bu N-S yönlü sıkışmanın sonucu
yapılar olarak değerlendirilebilir. Ancak E-W yönlü açılma yapıları
alanın tektonik rejimiyle açıklanamayan bir karaktere bağlıdır. Alanda
yer alan yaklaşık N-S yönlü olarak değerlendirilebilecek NNW-SSE
yapılar, doğrultu boyunca izlendiğinde bugünkü kaynak çıkışlarının bu
hatlar üzerinde gelişmiş olduğu görülür. Yarığın iki tarafında simetrik
yapıda sırtlar oluşturan traverten çökellerinin geliştirdiği, aktif
olarak traverten sırtı boyunca uzanan ve genişliği 0,5-1 m arasında olan
yarık boyunca sıcaklığı 40-55ºC arasında değişen kaynakların çıktığı
tespit edilmiştir. Bu yapının doğrultusu boyunca yapılan incelemede,
Diyadin’in 3 km güneyine kadar yer yer kesintili olarak yaklaşık 7-8 km
devam ettiği görülür. Alanda Davut Çermiği güneyinde başlayan N-S
doğrultulu açılmalar Yılanlı ve Köprü
çermikleri üzerinden kuzeye doğru uzanır ve bazaltlar içinde yaklaşık
750 m kadar devam eder. Söz konusu zon içindeki devamı bu yapının
karakterini yansıtan en önemli veriyi oluşturmaktadır.
Diyadin depresyonu içerisinde açılan sondaj kuyularının yakınlarında,
kaplıca olarak da yararlanılan çok sayıda sıcak su kaynağı
bulunmaktadır. Yöredeki kaplıcalar içerisinde en modern olanı Diyadin
Belediye Kaplıcası’dır. Bu kaplıcanın suları egzama, mide ülseri,
nevrit, cilt ve deri, romatizma hastalıkları ile çeşitli rahatsızlıklara
karşı iyileştirici etkileri vardır. Diyadin kentin güney kesiminde
bulunan bazalt kültesinin güneybatı ve kuzeydoğusundan, çok sayıda fay
ve olası fay hattı geçmektedir. Alandaki fay hatları çoğunlukla
formasyonlar içerisinde ve bilhassa sınır kesimlerinde yer almaktadır.
Buna karşılık bazalt ve bazaltik levhalar içerisinde ise daha az fay
hattına rastlanmaktadır. Yöredeki sıcak su kaynaklarının, genellikle fay
hatlarının yakınlarında ya da fay hatları üzerinde yer aldıkları
dikkati çekmektedir. Bu kaynakların, çeşitli tarihlerde meydana gelen
depremlerden değişik şekillerde etkilendikleri de dikkate alınırsa,
sıcak su kaynaklarının çoğunlukla fay kaynağı olduğu söylenebilir.
Yapılmış olan jeolojik, hidrolojik ve jeofizik araştırmalardan ve sondaj çalışmalarından, Davut, Tazekent ve Köprü
Çermikleri arasında kalan alanın, jeotermal enerji üretimi için uygun
koşullara sahip olduğu anlaşılmıştır. Nitekim, Diyadin’in güneyinde
Davut Çermiği yakınındaki Gelereş tepe doğusundaki MTA 98-2 kuyusunda
68ºC sıcaklığa ve saniyede 7 litre debiye sahip bir kaynak ile bu kuyuya
yakın bir konumda yer alan MTA 98-1’de 77 m, MT 98-1’de 130 m’dir.
Sıcak su ve buhar karışımı akışkan 70 m yüksekliğe kadar fışkırmıştır.
Yörenin jeotermal enerji potansiyelini belilemek amacıyla, sahada daha
başka kuyular da açılmıştır. Genel olarak fay hatları üzerinde açılan
kuyulardan daha olumlu sonuçlar alınmıştır.

Diyadin’de Jeotermal Enerjiden Yararlanma

Konutların Isıtılması: Türkiye’de konutların
ısıtılmasında jeotermal enerjiden henüz tam olarak
yararlanılamamaktadır. Daha önce de belirtildiği üzere, ülkede halen az
sayıda yerleşim merkezinde jeotermal enerjiden yararlanılarak konut
ısıtılmakta, bazı yerlerde ise konutların bu yolla ısıtılması için
çalışmalar yapılmaktadır. Jeotermal su sıcaklığının 40ºC’nin üzerinde
olması halinde konutların ısıtılabildiği ve bunun dünyada bir çok
örneğinin bulunduğu dikkate alınarak, Türkiye’de yaklaşık 5 milyon evin
jeotermal enerjiden yararlanılarak ısıtılabileceği ileri sürülmektedir.
Bu tahmin gerçekleşirse, başta İzmir, Bursa, Aydın, Erzurum, Sakarya,
Denizli ve Ağrı gibi kentlerin de yer aldığı 51 kent yerleşmesinin
ısıtılmasında jeotermal enerji kullanılabilecektir. Gerçekten de
Türkiye’de 40ºC üzerinde sıcaklığa sahip jeotermal kaynakların bulunduğu
140 saha olup, ülkemiz jeotermal kaynak zenginliği açısından dünyada 7.
sırada yer almaktadır.
Diyadin, Türkiye’de jeotermal enerjiden yararlanılarak kentlerin
ısıtılabileceği konusunda tipik bir örnektir. Kasabada, jeotermal
enerjiden yararlanılarak konutların ısıtılması çalışmalarına 1998
yılında başlanmış olup, sistemin büyük bir kısmını 1999 yılında
tamamlanarak hizmete açılmıştır. Ancak daha çok konut ve seranın
ısıtılabilmesi için sondaj çalışmaları devam etmektedir. Diyadin
jeotermal sahası 65ºC sıcaklıkta, yüksek debide jeotermal akışkan
üretimiyle Türkiye’nin ilk 15 sahası arasında yer almaktadır. Bu yönüyle
de Türkiye’nin en kapsamlı jeotermal merkezi ısıtma projelerinden biri
olan Diyadin jeotermal ısıtma sistemi, Diyadin Belediyesi ve özel bir
şirket tarafından gerçekleştirilmiştir.
Diyadin kasabasının ısıtılmasında, Yılanlı Çermiği yakınlarındaki MT98-1
kuyusundan yararlanılmaktadır. Kuyudan alınan buhar ve sıcak su
karışımı jeotermal akışkan, fazla ısı kaybına neden olmayan özel
borularla yaklaşık 5 km uzaklıktaki dağıtım merkezine getirilmektedir.
Bu merkezde akışkanın enerjisi tatlı suya aktarılmakta ve yaklaşık 60ºC
kadar ısınan su, yalıtılmış özel borularla kasaba içerisine
gönderilmekte ve kullanıma sunulmaktadır. Kuyu ile konutlar arasındaki
mesafede sıcaklık kaybı, ortalama 3ºC kadardır. Kasaba içerisinde, içme
suyu ağına benzer bir sıcak su dağıtım ağı da oluşturulmuştur. Diğer
yandan enerjisi alınan jeotermal su, yer altına döşenen borularla termal
otel kompleksine götürülmekte, burada açılan sondaj kuyularına,
sistemde çökelti oluşumunu ve muhtemel arızaları önlemek için, çeşitli
kimyasal maddelerle birlikte enjekte edilmekte ve daha sonra jeotermal
akışkandan yararlanma yoluna gidilmektedir.
Jeotermal sulardan ısınmanın yanı sıra, kullanım amacıyla da
faydalanılmaktadır. Bu nedenle, evlere kalorifer tesisatı ile birlikte
sıcak su tesisatının da döşenmesi gerekmektedir. Her iki tesisatı da
tamamlayan kişiler, merkezi ısıtma sisteminden yararlanmak için
belediyeye müracaat etmektedirler. 2002 yılı itibariyle ilçede,
jeotermal enerjiden yararlanılarak ısıtılan konut sayısı 20, iş yeri
sayısı 40'dır. Ayrıca resmi kurum ve lojmanların tamamı jeotermal enerji
ile ısıtılmaktadır. Halen şehirdeki diğer konutların da merkezi
sistemle ısıtılması için çalışmalar sürmekte olup, birkaç yıl içerisinde
ilçe merkezinde bulunan konutların tamamının jeotermal enerjiden
yararlanılarak ısıtılması planlanmaktadır.
Daha önce kömür ya da sıvı yakıtla ısıtılan kaloriferli konutlar, basit
birkaç değişiklik yapılarak jeotermal enerji ile ısıtılmış sıcak su
verilebilmektedir. Sobayla ısıtılan evlerse, öncelikle kalorifer ve
sıcak su sistemi döşenmesi gerekmektedir. Gelir düzeyi yetersiz olan
ailelerin söz konusu sistemi döşetmekte gecikmesi, kasabadaki konutların
tamamının merkezi sistemle ısıtılmasını önlemektedir. Kasabada
kalorifer tesisatı yeni döşenen evlerde, daha çok tabandan ısıtma
sistemi tercih edilmektedir. Söz konusu sistem, kalorifer peteği
kullanılarak yapılan ısıtmaya göre, daha ekonomik ve daha kullanışlıdır.
Seraların Isıtılması: Jeotermal enerjiden yararlanılarak seraların
ısıtılması konusunda, öncü olan ülkeler yine bu enerji kaynağını diğer
alanlarda kullanan ülkelerdir. Rusya, ABD, Japonya, Yeni Zelanda,
İtalya, Macaristan, ve İzlanda da seracılık faaliyetleri oldukça önem
kazanmıştır. Bu enerjiden yararlanarak üretim yapılan turfanda
sebzecilik sahası Rusya’da 25 000 dönüm olup, bu alanlarda kış sezonunda
bile bir milyon ton kadar sebze üretimi yapılmaktadır. Ancak
Türkiye’de, yüksek jeotermal enerji potansiyeline rağmen, bu yönde
yapılan uygulamalar sınırlı alanlara mahsus kalmıştır.
Diyadin’de jeotermal kaynakların seracılığa uygulanabilirliği konusunda
da araştırma başlatılmıştır. Araştırma alanında öncelikle deneme
amacıyla kurulmuş küçük çaplı 8 sera bulunmaktadır. Genişliği 10 metre,
uzunluğu ise 30 metreyi bulan bu seralarda domates, salatalık, biber
gibi ürünler yetiştirilmektedir. Üzerleri polietilen muşamba ile örtülen
seralarda çeşitli ürünlerin yetiştirilmesi planlanmaktadır. Üretime
1998 yılından itibaren deneme amaçlı başlanmıştır.
Seralarda yıllık üretilen ürün miktarı yaklaşık 160 ton kadar olup,
üretilen ürünler başta Diyadin ilçesi ve yakın çevresi olmak üzere Ağrı
şehrinde satışa sunulmaktadır. Jeotermal enerji ile ısıtılmış bu seralar
içersinde döşenmiş borularla pompalanmakta ve seraların ısıtılması
sağlanmaktadır. Çevrenin sıcaklık koşullarına bağlı olarak sıcak su
girişi hızlandırılmakta veya yavaşlatılmaktadır.
Bölgenin seracılık açısından uygun şartlara sahip olması ve mevcut
seralarda oldukça verimli üretim yapılması, çiftçileri harekete
geçirmiştir. Bu amaçla 2000 yılında, Ağrı Valiliği’nin öncülüğünde geniş
kapsamlı seracılık projeleri geliştirilmektedir. Ağrı Özel İdare
Müdürlüğü tarafından ilk etapta tahmini 2.000 m² alan üzerine sera
yapılması planlanmaktadır. Seralarda nem ve sıcaklık kontrolü
bilgisayarla gerçekleştirilecek, tabandan ısıtma sistemi uygulanacak ve
sulama borularla damla metoduyla yapılacaktır. Seralarda domates,
salatalık, patlıcan, biberin yanı sıra çeşitli çiçek türlerinin de
yetiştirilmesi düşünülmektedir. Isıtma için önemli bir masraf
yapılmayacağından seralarda üretilen ürünlerin maliyetinin, Akdeniz
Bölgesi’ndeki seralarda yetiştirilen ürünlere oranla daha az olacağı
tahmin edilmektedir. Halen kaplıcalar bölgesinde seracılıkla ilgili
çalışmalar sürdürülmektedir.
Kurutma İşleri: Diyadin’de jeotermal enerjinin
bir diğer önemli uygulama alanını kurutma işleri oluşturur. Meyvelerin
kurutulması ve konserve sterilizasyonu, deri kurutulması, mobilya ahşabı
ve inşaat kerestelerinin kurutulması, selüloz ve kağıt endüstrisinde
ağartma işlemi, şeker, ilaç, pastörize süt ve bira endüstrisi gibi
birçok uygulama imkanı vardır. Halen Diyadin’de AG-KAR sıvılaştırılmış
karbondioksit ve kurubuz üretim tesisi ile presipite kalsiyum karbonat
üretim tesisi yapım çalışmalarına başlanmıştır. Türk-Alman ve
Türk-Amerikan işbirliği sayesinde Almanya tarafından finanse edilen bu
yatırım projesi önümüzdeki yıllarda hizmete girecektir.
Sıvılaştırılmış karbondioksit ve kurubuzun, dünyada 200’ün üzerinde
alanda kullanıldığı bilinmektedir. Bu kullanım alanlarından bazıları
şunlardır: Gıda sanayiinde,seralarda bitki gelişimini hızlandırıcı
olarak; gübre ve tekstil ve plastik sanayinde; ilaç üretiminde, tıpta ve
cerrahide.
Presipite kalsiyum karbonat üretim tesisinin yapımına ise 1999 Haziran
ayı içersinde hizmete geçirileceği planlanmıştır. Burada üretilecek
maddelerin kullanım alanları ise şunlardır: Tıbbi kimya ve gıda sanayi,
çiçek imalatı; efervesan tablet yapımı; kaliteli kağıt yapımı; yağlı
boya, matbaa mürekkebi üretimi; kozmetik, meşrubat sanayii; PVC üretimi;
elektrik kablosu üretimi ve şarap sanayii.

Konu: Geri: Ağrı - DİYADİN Paz Nis. 17, 2011 4:46 pm

Jeotermal Enerji Kullanımının Yöreye Olan Etkileri

Diyadin ilçe merkezinde jeotermal enerji kullanımına başlanmasıyla
birlikte, olumlu yönde değişmeler meydana gelmiştir. Öncelikle ısınma
giderleri büyük oranda azalmıştır. Nitekim Diyadin’deki konutlar, kömür
ve sıvı yakıtla ısıtılan konutlara oranla ortalama 8 kat daha ucuza
ısıtılmaya başlanmıştır. Öte yandan sıcak su kullanımı için de harcama
yapmaya gerek kalmamıştır.
Jeotermal enerji kullanımının yöreye yapmış olduğu bir diğer olumlu
katkıysa hava kirliliğinin önemli ölçüde azalmış olmasıdır. Geçmiş
yıllarda konutların ısıtılmasında kullanılan katı ve sıvı yakıtlar,
havayı belirgin biçimde kirletiyordu. Jeotermal enerji kullanımıyla
birlikte evlerin içindeki kirlenme de büyük ölçüde ortadan kalkmıştır.
Hava kirliliğinin azalması, toplum sağlığını da olumlu yönde etkilemiş
ve insanlar kendilerini geçmiş yıllara oranla daha zinde hissetmeye
başlamışlardır.
Diyadin ilçesindeki konutların jeotermal enerjiyle çok ucuza ısıtılması,
ilçe merkezine olan göçleri hızlandırmıştır. Özellikle çevredeki kırsal
yerleşimlerden göçlerin artması, ev fiyatlarının hızla yükselmesine
neden olmuştur. Gerçekten de soğuk bir bölgede yer alan Diyadin’de
evlerde devamlı sıcak suyun bulunması, ısınma harcamalarının düşük
olması ve hava kirliliğinin azalması, kasabada yaşayan insanlara rahat
bir yaşama ortamı sunmaktadır.
Jeotermal enerjinin seraların ısıtılmasında da başarı ile kullanılması
yöre ekonomisini olumlu yönde etkileyecektir. Halen deneme üretimi
yapılan seralardan başarılı sonuçların alınması, yöre halkını
umutlandırmıştır; seracılığın gelecekte yöre için iyi bir gelir kaynağı
olacağı anlaşılmıştır. Bu amaçla Ağrı Valiliği önümüzdeki yıllarda bu
faaliyeti yöre genelinde yaygınlaştırmayı planlamaktadır. Diyadin
Belediyesi de özel sera kurmak isteyen girişimcilere, her türlü
kolaylığı sağlamaktadır.
Diyadin’de yapılmakta olan AĞ-KAR 100 ton/gün kapasiteli CO2
sıvılaştırma ve kurubuz tesisiyle presipite kalsiyun karbonat üretim
tesisinin gerçekleşmesiyle yeni yeni sanayi alanları doğacaktır. Bu
sayede hem Diyadin kasabası süratle büyüyecek ve kentleşme süreci
hızlanacak, ve hem de halkın yeni iş kollarında istihdamı ile işsizlik
azalıp, halkın gelir düzeyi yükselecektir.
Diyadin, Türkiye’de jeotermal enerji ile şehirlerin ısıtılabilmesinin
mümkün olduğunu göstermesi açısından da tipik bir örnektir. Özellikle
şehirlerde hava kirliliğinin önemli bir sorun oluşturduğu günümüzde,
Diyadin örneğinin önemi daha da artmaktadır. Ülkemizin jeotermal
enerjiye sahip olan yerlerinde bu kaynaklara yakın olan yerleşim
yerlerinin ısıtılması çalışmaları devam etmektedir. Yerli ve
yenilenebilir bir enerji kaynağı olan jeotermal enerjinin kullanımının
yaygınlaşması, ülkenin enerji gereksinimi açısından dışarıya olan
bağımlılığının azaltılmasına katkıda bulunacaktır.

Kaynak: Bilim Teknik Dergisi (TUBITAK 2000 Şubat 387 Nolu sayısı

EĞİTİM VE ÖĞRETİM

İlçede okur yazar oranı %70 civarındadır. İlçe merkezinde 4 ilköğretim
okulu, 1 yatılı ilköğretim bölge okulu ve biri sağlık meslek lisesi
olmak üzere toplam 2 lise mevcuttur. Okulu bulunmayan mezra ve diğer
yerleşim birimlerindeki öğrenciler öğrenimlerini ilçe merkezinde bulunan
YİBO’da sürdürmektedir.İlçede Halk Eğitim Merkezi Müdürlüğünün hizmet
binası vardır. Yaygın eğitim hizmetlerini okullarda yürütmektedir.
Beyazıt Sancağı Salnamesi'nde Diyadin'deki medrese ve sıbyan
mekteplerinden bahsedilse de bu eğitim kurumları günümüze kadar
ulaşamamıştır. Eğitim kurum ve etkinlikleri tamamen Cumhuriyet dönemine
aittir.
Diyadin Ortaokulu 1964'de, lise 1976 yılında yapılmıştır. Bu tarihlere
kadar ilkokul sonrası eğitimi görmek isteyenler. Ağrı, Doğubayazıt ve
Taşlıçay okullarından faydalanmışlardır.
İlçe'nin 54 köyünden 53'ünde ilkokul bulunmaktadır. Yalnız Göğebakan
köyünde, kışın köyün terk edilmesi sebebiyle okul yapılmamıştır. Otuzüç
mezranın 17'sinde ilkokul vardır. Halk Eğitimi Merkezi Müdürlüğü,
İlçe'de ve uygun köylerde okuma-yazma
halı, biçki - dikiş, nakış, elektrikçilik, muhasebe gibi kurslar açmaktadır.

TARİHİ VE TURİSTİK ESERLER

İlçemiz çok eski bir tarihe sahip olup, bugün birçok kalıntılarına
rastlanmakla birlikte, çoğu eserler de silinip kaybolmuştur. İlçenin en
önemli tarihi eserleri şunlardır.

1-Diyadin Kalesi: İlçe merkezinin güneyine
düşer. 1923 (1877) ve I. Dünya Harbinde sırasıyla Rusların ve
Ermenilerin eline geçmiş olup büyük ölçüde hasar görmüştür. Günümüze
kadar korunmadığı için tahrip edile edile çok az bir kalıntısı
kalabilmiştir. Çevresinde oturan aileler de büyük tahirbatlar yaparak
çıkardıkları taşlarla ev yapmışlardır.
Evliya Çelebi’ye göre Diyadin kalesi Azerbeycan hükümdarı Ziyaeddin
((Sultan Hasan oğlu-Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’ın oğlu) tarafından
yapılmıştır. Aslında kalenin yapılış tarzı, kullanılan malzeme ve
işçiliği yönünden Urartu eserlerine çok benzemektedir. Bir sınır kalesi
olan Diyadin kalesini Ziyaeddin yeniden onartmış, eklemeler yapmış,
mevcut kale içerisinde bir barınak ve hatta yaptırmıştır.
Seyyah Evliya Çelebi burayı gezdiği yıllarda Diyadin kalesinin 600
toprak örtülü evi, bir hanı, bir hamamı, 40-50 dükkanı varmış. Fakat
günümüzde bahsedilen bu yapılara rastlanmamaktadır. Ancak kalenin az bir
kalıntısı ve kaleden Murat nehrine inen bir su yolu mevcuttur.

2-Tokluca Kalesi: Diyadin ilçesine 19 km mesafede bulunan Tokluca Köyü’nün hemen arkasındaki tepe üzerinde bulunmaktadır.

3-Avnik Kalesi: Avnik Kalesi, Diyadin’e 29 km
mesafedeki Aladağ’ın yüksek bir tepe noktasında yer alan “Ali Hido” adlı
ile anılan “Yankaya” Mezrasında bulunmaktadır.

4-Kuje (Miraşe) Kalesi: Avnik Kalesi’nin yakın
bir yerinde bulunan “Kuje Kalesi”de; Aladağ’ın yüksek noktalarında
“Yankaya” mezrası sınırları içinde yer almaktadır.

5-Meya Köyü Mağaraları: İlçenin 15 kilometre
uzaklığında olan Meya (Günbuldu) köyünün 400 metre kuzeybatısında yer
alan yüksek ve sıra kayalıklar içerisindedir. Sıra kayalık ile alt zemin
arasında 100-200 metrelik bir çakıllı ve çıkılması güç bir yamacı
vardır. Bu yamacın üst ucundaki dik, yüksek ve sıra kayalara oyulmuş
sayısız ve değişik yapıda odalar. Barınma yerleri, mezarlar, tapınaklar,
ibadethaneler, mağaralar ve saklanma yerleri vardır. Eski çağlarda
burası dış baskın, işgal ve saldırılarda savunmaya çok elverişli ve ele
geçirilmesi güç olacak şekilde yapılmış, savunması kolay biçimdedir.
Mezar ve evlerin bulunduğu yerlerde toprak yapısı ve bir kısım kayalar
gayet yumuşaktır. Aşağı durak yerinde önceleri çeşitli hayvan
heykellerine, Mitolojik yapılara ve süsleme eserlerine rastlanmasına
rağmen, şimdi söz konusu yapıtlara pek az rastlanmaktadır. Büyük bir
kaya parçasına oyulmuş Mihtap, Haç işlenmiş taşlar, İslam ve yezidi
mezarları Hz. Ali’nin atının ayağı izleri olduğu söylenen taşlar geriye
kalan kalıntılardır.
Meya kalıntılarının az ilerisindeki sahabe mezarları adı tarihi ve
efsanevi izler taşır. Kırmızı şehit (Şehit-i sor), siyah şehit (Şehiti
reş) Beyaz şehit (Şehid-i çil) bu şehitlerin en tanınmışlarıdır. Burada
şehre su akıtılan bir de su tüneli vardır.
Meya mağaralarının bulunduğu dağın tepesi düzdür. Ard arda uzayıp giden
kayaların uzunluğu yaklaşık bir kilometredir. Bu kayaların yüksekliği
ise 30-50 metre kadardır. Mağaralar peri bacaları, odalar, kale, sığınma
ve barınma yerleri, vs. Hepsi bu dağın orta kısmında kayaların dibinde
ve arasındadır. Kale, kayaların orta kısmına oyulmuştur. Güneye bakan
pencereler, bazı odaların kapı ve balkon gibi bölümlerini oluşturmuştur.

6-Tendürek Dağları: Sönmüş, volkanik bir
dağdır. İlçenin Güney doğusuna düşer. Dağın tepesinde tandıra benzer
çukurlar olduğundan bu adı almıştır. Tabii güzelliği ile birlikte, soğuk
suları ve sıcak suları mevcuttur.
Dağın sıcak suları kükürtlüdür. Tepesinde krater bir göl vardır. Kaynak
suyu boldur. Murat nehrinin kaynağı buradan çıkmaktadır. Yazın yayla
olarak kullanılır. Çeşitli av hayvanları bulunmaktadır. İlkbaharda
buralarda bol miktarda mantar ve yenilebilen çeşitli bitkiler
yetişmektedir.

7-Kaplıcalar: Diyadin kaplıcaları; Yılanlı, Davut ve Köprü
Çermiği şeklinde 3 gruba ayrılır. Kaplıcalar Diyadin’in 7 km
güneyindedir.Sezon süresince devamlı dolmuş seferleri yapılan
kaplıcalarda 150 yatak kapasiteli turistik otel, lokanta ve çayhanesi,
kiralanacak odaları bulunmaktadır. En fazla kullanılan kaplıcalar
şunlardır:

a)Yılanlı Çermiği: Kaplıcaların merkezinde
bulunur. Diğer çermiklere göre daha şifalı olduğu söylenmektedir.
Kalsiyum, biokarbonatlı sulardandır. Hemen Murat nehrinin bitişiğinde
olup suyu alttan kaynar ve serindir. Su sıcaklığı 39 derece
dolayındadır. Yıllar önce bu su kaynağında yılanlar bulunduğu için bu
adı almıştır. Üstü kapalı olup tüm tesisler bu kaplıcanın yanında
bulunmaktadır. Açık yaralara, romatizmaya, nevralji ve kadın
hastalıklarına iyi gelir.

b)Davut Çermiği: Davut köyü sınırları
içerisinde yer aldığından bu adı almıştır. İlçeye 10 km uzaklıktadır.
Yılanlı çermiğinin kuzeydoğusuna düşer. Su sıcaklığı 45 derece
civarındadır. Suyunda bol miktarda kalsiyum, biokarbonat,
hidrojensülfür, karbondioksit ve magnezyum vardir. Suyun yeryüzüne
çıktığı yerde kireç ve kükürtten oluşan taşlaşmış tepecikler vardır.
Romatizmaya, kapalı ve sulu yaralara, bağursak, dolaşım, solunum ve mide
hastalıklarına iyi gelir.

c)Köprü Çermiği:
Yılanlı çermiğinin 500 metre kuzey batısındadır. Suyu birkaç yerden
kaynak vaziyetinde çıkar. Suyunda bol miktarda kireç ve kükürt
bulunmaktadır. Suyun yeryüzüne çıktığı yerde kireç ve kükürtten oluşan
taşlaşmış tepecikler vardır. Bu çermiğin suyu diğer çermiklere nazaran
daha sıcaktır. Ortalama su sıcaklığı 50 derecedir. Suyun çıktığı yerden
30 metre kadar uzaklıkta etrafı kapalı ve üzeri açık iki havuz
mevcuttur.

8-Kudret Köprüsü: Köprü
çermiğinin hemen yanı başındadır. Çermiğin adı da buradan gelmektedir.
Murat nehri üzerinde tahminen 40 metre yüksekliğinde 30 metre eninde
tabii bir köprü olarak sert kayalardan oluşmuş yıkılma tehlikesi olmayan karşı tarafa geçit veren bir köprü görünümündedir.

Evliya Çelebi, seyahatnamesinde burayı Gemap-İbretü-numa diye adlandırmıştır.

9-Dambat Çermiği ve Maden Suyu:Ağrı’ya 5 km
uzaklıktaki Yolluyazı (Dambat) Köyünde, Murat Nehrinin kıyısındadır.
Yerden fışkıran su kükürtlüdür. Yara, çıban, sivilce gibi deri
hastalıkları ve romatizma için şifalıdır.

YÖRESEL ÖZELLİKLER

Konu: Geri: Ağrı - DİYADİN Paz Nis. 17, 2011 4:48 pm

TARİHİ:
ilçenin tarihi çok eskilere dayanır. Diyadin kalesi ve çevre köylerdeki
tarihi kalıntılar, buranın yüzyıllardan beri önemli bir yerleşim yeri
olduğunu göstermektedir. ilçe toprakları, tarih boyunca doğudan batıya
gelen Türkler ve başka kavimlerin ordularına geçiş oldu. Geçici
sürelerle iran eline geçen Diyadin, XI. Yüzyıldan itibaren Türk yönetimi
ve kültürünün etkisinde kaldı.
Evliya çelebi, Seyahatnamesi’nde Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’ın oğlu
Ziyaeddin’in burada kendi adını verdiği bir kale yaptığını yazar. Bu
adın halk dilinde söylene söylene Diyadin’e dönüştüğü Seyahatname ve
çağdaş bazı yayınlarda belirtilmektedir. Halbuki Uzun Hasan’ın bu adda
bir oğlu yoktur.

ilçe birçok kavmin egemenliğinde kaldı. Oğuz Türklerinin, iranlıların ve
Selçukluların akınlarına uğrayan, zaman zamanda egemenliğine giren
Diyadin, Beyazıt ile aynı tarihi akıbeti yaşadı.

Osmanlılar döneminde arada bir iranlıların kontrolüne girdiyse de hep Beyazıt sancağına bağlı kaldı.

Taşlıçay 1954 yılına kadar buraya bağlı bucak merkezi idi.

Diyadin; 1828, 1854-1856, 1877-1878 ve 1914-1918 yıllarında Rus işgaline uğradı. 1293 (877-187
Harbi ve Birinci Dünya Savaşında halka Ermeniler unutulmaz zulüm yaptı.
Son işgalden 14 Nisan 1918’de kurtuldu. Diyadin Tarihi yerleri ve
kaplıcaları ile tanınan bir yerdir. Ancak tarihi yapılar özelliğini
koruyamamıştır. ilçeye 15 km. uzaklıktaki Meya ( Günbuldu) köyündeki
kale kalıntısı ve kayalara oyulmuş mabetler, barınaklar görülmeğe değer.
Yine bu köyde çeşitli mezar taşlarının yer aldığı Sahabe mezarlığı
vardır. Tokluca köyündeki kale ve yeraltına giden merdivenler, Meya ve
Seyrantepe kalıntıları ile bütünlük oluşturmaktadır.

Seyrantepe ile Meya kalesi arasındaki Kızkalesi (Koşkehatune) de çok eski bir yapıdır.

COĞRAFİ KONUM VE YAPISI

İlçe Doğuda D. Beyazıt, Kuzeyde D. Beyazıt, Batıda Taşlıçay ve Güneyde
Erciş (Van) İlçeleri ile çevrilidir. Türkiye-İran karayolu ilçenin 7km
kuzeyinden geçmektedir. İlçe, düz bir alana kurulmuş olup, hemen
yanından Murat nehri derin vadiler yaparak akmaktadır. Ağrı iline
uzaklığı 57 km olup yüzölçümü 1274 km karedir. İlcenin toplam nüfusu
37.400 olup nüfus yoğunluğu 26 kişidir. Denizden yüksekliği 1825
metredir.

YERYÜZÜ ŞEKLİ:

1-Dağları: Bölgede dağlar, sıradağlar halinde olup, yükseklikleri bir hayli fazladır. En önemli dağları Aladağlar ve Tendürek dağlarıdır.

Aladağlar: Hamur vadisinin doğusunda Yakınca,
Tükenmez,Sincan ve Köşk köylerinden itibaren başlar. Yer olarak Hamurun
Doğusunda, Ağrı’nın Güney Doğusunda, Taşlıçay, Diyadin ve D. Beyazıt’ın
Güneyinde, Pantos İlçesinin Kuzey Doğusunda Erciş ve Çaldıran
İlçelerinin Kuzeyinde yer alır.

Tendürek Dağları: Aladağların bir uzantısı
olup, ilçenin güneydoğusundadır. 3533 metre yüksekliğinde olup, yakın
bir jeolojik zamanda sönmüş volkanik dağlardandır.

2-İpek Geçidi: D. Beyazıt ile Diyadin arasında
bir geçittir. Tarihte ipek yolu diye geçen yollardan biri buradan
geçerek D: Beyazıt’a ulaştığından buraya ipek geçidi denilmiştir.

3-Kaplıcalar Vadisi: Murat nehrinin Diyadin kaplıcalarının Kudret Köprüsü Bölümüne gelirken; oluşturduğu vadidir. Bu vadi, Murat nehrince kenarlarından bıçakla kesilmiş gibi görüntü arzetmektedir.

4-Akarsuları: İlçenin en önemli akarsuyu Murat
nehridir. Fırat nehrinin en büyük kollarından biri olan, Murat nehri
Diyadin’in güneyindeki Aladağ ve Tendürek eteklerinden (Murat başı
yöresi) doğar.

Dağların meyiline uyarak önce Kuzeye daha sonra ilçenin yakınındaki
düzlük alandan derin vadiler yaparak Batı yönüne akar. Bu nehirde
ilçenin büyük ölçüde ihtiyacını karşılayan balık avlanmaktadır.

5-İklim ve bitki örtüsü: Ormandan yoksun olan
ilçemizde bitki örtüsü bozkırlardır. Tabii bitki örtüsü olarak ot
türleri egemendir. Bunun yanında buğday, arpa, çavdar ve az miktarda da
patates ekilmektedir. Önemli ölçüde hayvancılık yapıldığı için, ot
alanları çok geniştir. Yaylalıklar genelde otlakiye olarak dağlık
arazide yer almaktadır. Yazları ılık ve kurak kışlar soğuk ve kar
yağışlı geçer. İlçe karasal iklime sahip olup, deniz seviyesinden
yüksekliği 1925 metredir.

EKONOMİ

İlçenin başlıca geçim kaynağı olarak hayvancılık ve ürünleridir. Toprak
ürünleri ekonomik bakımdan ikinci sırada yer alır. Hayvancılık bölgesi
olan ilçemiz de saklanan büyük ve küçük baş hayvanlar genelde ailenin
geçimi için damızlık hayvan olarak beslenmekle birlikte ticaret amacıyla
da bol miktarda beslenmektedir. Ticaret hayvanı olarak en çok tosun ve
erkek kuzu alım ve satımı yapılmaktadır. Alım genelde ilçenin kendi
bünyesinde yapılmakta olup, ticaret amacıyla beslenen hayvanlar ise
başka illerde pazarlanması yapılmaktadır.Hayvan ürünleri olan yün,
peynir, yağ,vb. gibi ürünlerin
pazarlanması genelde ilçe içerisinde ve bir miktarda ilde yapılmaktadır.
İlçe halkı ve köyleri yakacak olarak tezek ve kömür kullanır. Arazinin
sulak olmayışı yapılan tarımcılığı büyük ölçüde verimsiz kılmaktadır.
Bazı ailenin gelir kaynağı olarak da ot, saman, buğday, vb.
tarımsal ürünlerdir. Beslenen hayvanlara ait yiyecek olan ot, saman,
yem gibi hayvan yiyecekleri kış mevsimi gelmeden ihtiyaca göre yeteri
kadar temin edilir. İş sahasının bulunmaması nedeniyle de işgücü az
olanlar geçim kaynağı sağlayabilmek için kış veya yaz mevsimlerinde
başka illere çalışmaya giderler. Hayvancılıkla uğraşan köylü ve ilçe
halkı Haziran ayı başında gidip, Eylül ayı sonuna doğru yaylasından
köyüne dönerler. Yayla olarak kullanılan yerler daha ziyade köye uzakta
olan şahısa veya köy halkına ait meralardır. Bazı ailelere ait olan
yaylaları komşu il ve ilçelerden para ile satın alan hayvancılıkla
uğraşan kişilerde mevcuttur.

Seracılık

İlçemizin Nüfusu

İlçemiz İsaağa, Göl, Ketenpınar ve Murat Mahallesi olmak üzere toplam 4
mahalleden ibarettir. İlçeye bağlı 61 köy ve 19 mezra olmak üzere toplam
80 yerleşim birimi mevcuttur.

Madenleri

İlçede sanayi gelişmekle birlikte, ilçe maden yönünden çok zengindir.
1989 yılında MTA’nın yaptığı araştırmalara göre özelikle Tendürek
dağlarında geniş alanda Kükürt kömür yataklarının bulunduğu tesbit
edilmiştir. Ayrıca köprü çermiğinin yanında bulunan dağlık bölgede ise, mermer yataklarına rastlanmıştır.

JEOTERMAL ENERJİ

Dünya’daki enerji kaynakları hızla tükenmektedir. Buna karşılık yeni
enerji kaynakları arama ve bulma, bunu kullanma yolları
araştırılmaktadır. Dünya ülkelerinin ekonomik açıdan giderek
gelişmeleri, enerji gereksinimlerini hızla arttırmaktadır. Dolayısıyla
ülkeler, bir yandan alışılmış enerji kaynaklarından daha ekonomik
yararlanma yollarını ararken, öte yandan da yenilenebilir enerji
kaynaklarından çok kapsamlı biçimde faydalanma yollarını
araştırmaktadırlar. Gerçekten de bilim adamları, son yıllarda
yenilenebilir enerji (jeotermal, güneş, rüzgar, gelgit gibi)
kaynaklarından yararlanma yollarını bulmuş ve bu kaynaklardan bazılarını
ekonomik olarak kullanmaya başlamışlardır. Söz konusu kaynaklardan daha
ekonomik olarak yaralanmak için de, araştırmalar hızla
sürdürülmektedir.
Ekonomik gelişme ve hızlı kentleşmeye bağlı olarak Türkiye’de enerji
gereksinimi giderek artmaktadır. Özellikle de, kentlerin ısıtılması
konusunda önemli güçlükler söz konusudur. Bunlardan petrol, kömür ve
odun gibi ısınmada yararlanılan alışılmış enerji kaynakları hem hızla
tükeniyor hem de fiyatları artıyor. Ayrıca hava kirlenmesine yol açması
bakımından da, önemli bir sorun yaşatıyor. Her ne kadar bazı kentlerde
doğal gaz ve kaliteli kömür kullanılarak hava kirliliği sorunu
çözümlenmeye çalışılmaktaysa da, henüz yeterli başarı sağlanamamıştır.
Böylece jeotermal enerjinin önemi daha iyi biçimde anlaşılmaktadır.
Gerçekten de bu enerji kaynağı, hava kirlenmesine yol açmadığı gibi,
maliyeti açısından da öteki enerji kaynaklarından daha ucuzdur.
Türkiye jeotermal enerji kaynakları açısından oldukça zengin bir
ülkedir. Bu özelliği dikkate alınırsa, bazı kentlerin jeotermal enerji
kaynağından yararlanılarak ısıtılabileceği düşünülebilir. Oysa bu tip
uygulamalar, ülkemizde pek yaygın değildir. Diyadin örneği, bu nedenle
büyük önem taşımaktadır. Çünkü, Türkiye’de jeotermal enerjiden
yararlanılarak kentlerin ısıtılabileceği konusundan en kapsamlı
uygulamalardan biri Diyadin kasabasında gerçekleştirilmiş ve bugüne
değin başarılı sonuçlar elde edilmiştir.
Jeotermal enerji kaynağından ısıtmada yararlanıldığı gibi; elektrik
enerjisi üretiminde, sanayide ve turizm alanında da kullanımının
yaygınlaştığı görülmektedir. Jeotermal enerjinin Diyadin’de konutların
ısıtılmasında ve yeni sanayi kuruluşlarında başarıyla kullanılması, bu
enerji kaynağına sahip yörelerdeki yerleşimler için güzel bir örnek
oluşturmaktadır.

Jeotermal Enerjinin Genel Özellikleri

Günümüzde yaygın olarak kullanılan petrol ve kömür gibi enerji
kaynaklarının rezervlerinin hızla azalacağı ve yakın bir gelecekte
tükeneceği bilinen bir gerçektir. Bu nedenle, yeni enerji kaynaklarının
bulunması ya da alternatif enerji kaynaklarından daha geniş ölçüde
yararlanılması yollarının araştırılması gerekmektedir. Böyle bir durumda
jeotermal enerji, seçeneksel enerji kaynağı olarak dikkati çekmektedir.
Yeryüzündeki bütün volkanik bölgelerde ve hatta volkanik faaliyeti
binlerce yıl önce sona ermiş bulunan yerlerde bile, sayısız sıcak su
kaynaklarının, fumarollerin bulunması, o yörede yüzeye yakın kayaçların
altında ve daha derin yerlerde sıcaklığın var olduğunu gösteren
delillerdir. Mağma hazinesi içinde serbest kalan gazların basıncının
zayıfladığı ve dolayısıyla volkanik faaliyet sona erdiği zaman, mağma
yavaş yavaş soğumaya devam eder. Bu soğuma sırasında büyük ölçüde su
buharı olmak üzere, hidroklorik asit, karbondioksit, hidrojen, amonyum
klorür v.b. gibi gazlar çıkar. Bütün bu gazlar yeraltı suyu zonu
içindeki yarıklardan geçerek yeryüzüne ulaşır. İşte bu volkanik etkinlik
sırasında çıkan gazlar tarafından ısıtılan yeraltı suyu ve diğer
karışımlar, yeryüzüne sıcak kaynaklar, gayzerler, fumaroller olarak
ulaşırlar.
Yeryuvarlığının derinliklerindeki yüksek sıcaklık ile ilgili olan ve bu
güçle ısınarak oluşan enerjiye, jeotermal enerji adı verilmektedir.
Yerin derinliklerine doğru inildikçe sıcaklığın yükselmesi, jeotermal
enerji oluşumuna zemin hazırlamaktadır. Bilindiği gibi, yerkabuğundan
aşağıya doğru her 33 m derinliğe inildikçe, sıcaklık ortalama 1ºC
yükselmektedir. Öyle ki, zeminin tektonik ve litolojik özelliklerine
bağlı olarak, belirtilen derinlik miktarında bölgelere göre farklılıklar
ortaya çıkabilmektedir. Örneğin, yerkabuğunun deforme olduğu sahalarda
1ºC sıcaklık artışı her 2-3 m derinlikte olmaktadır. Söz konusu alanlar,
jeotermal enerji oluşumu için oldukça uygun koşullara sahiptir.
Gerçekten de yeryüzünde jeotermal enerji kaynaklarının dağılışı ile
tektonik kuşaklar, kırık sistemleri ve volkanik alanlar arasında yakın
bir ilişki söz konusudur.
Jeotermal enerjinin klasik enerji kaynaklarına göre en önemli üstünlüğü,
güneş, rüzgar ve gelgit enerjisi gibi tükenmez bir enerji kaynağı
olmasıdır. Diğer enerji kaynaklarında sıkça rastlanan çevreyi kirletme
sorunu, bu enerji kaynağında söz konusu değildir. Bir başka
üstünlüğüyse, jeotermal enerjinin üretim maliyetinin, diğer enerji
kaynaklarından oldukça düşük olmasıdır.
Son yıllarda kullanım alanları giderek çeşitlenen jeotermal enerjinin
önemi daha da artmaktadır. Nitekim, günümüzde seraların, konutların,
havaalanı pistlerinin, hayvan çiftliklerinin ve yüzme havuzlarının
ısıtılması, balık başta olmak üzere çeşitli yiyeceklerin kurutulması,
deniz suyundan tuz elde edilmesi ve elektrik enerjisi üretilmesi gibi
çeşitli faaliyet alanlarında jeotermal enerjiden yararlanılmaktadır.
Bununla birlikte, jeotermal enerjinin kullanım alanını ve potansiyelini
belirleyen en önemli etken sıcaklık değeridir. Örneğin, 60ºC’nin
altındaki jeotermal sulardan elektrik enerjisi üretiminde yararlanmak
mümkün değildir.
Dünyada tüketilen enerji miktarı içerisinde, jeotermal enerjinin payı
henüz azdır. Ancak, son yıllarda kullanımda hızlı bir gelişme gösteren
bu enerji kaynağının, yakın bir gelecekte, oldukça önemli oranda
yaygınlaşması beklenmektedir. Teknik ve teknolojik gelişmelerle
jeotermal enerjinin maliyeti düşmekte ve kullanım alanları da
genişlemektedir. Özellikle yıllık elektrik enerjisi üretiminde,
jeotermal enerjinin payı giderek artmaktadır. Dünyada jeotermal
enerjiden en fazla yararlanan ülkelerin başında İtalya, İzlanda, Yeni
Zelanda ve ABD gelmektedir.
Dünya ülkeleri arasında jeotermal enerjiden yararlanmayı ilk başlatan
ülke İtalya’dır, ve bu hususta diğer dünya ülkelerine de öncülük
etmiştir. Ülkenin özellikle Toskana ve Larderello bölgelerinde açılan
kuyulardan yüksek sıcaklıkta buhar elde edilmiş ve ülke enerji
ihtiyacının bir bölümü bu yolla karşılanmaya başlamıştır. İzlanda’da da
benzer uygulamalar görülür. Bu ülkede de gereksinim duyulan enerjinin
yaklaşık %20’si jeotermal enerjiden karşılanmaktadır. Ülke nüfusunun
yaklaşık yarısı, jeotermal enerji ile ısıtılan konutlarda oturmaktadır.
Dünya standartlarına göre jeotermal kaynaklar, 150ºC’nin üstünde yüksek
sıcaklık, 150-70ºC arasında orta sıcaklık, ve 70ºC’nin altında düşük
sıcaklık kaynakları olarak sınıflandırılır.
Ülkemizde 1200 sıcak su kaynağı mevcut olup, bunlardan 40ºC’nin üzerinde
jeotermal akışkan içeren 140 jeotermal alan bulunmaktadır. Türkiye
jeotermal enerji potansiyeli yüksek olan ülkeler arasında yer
almaktadır. Özellikle Ege ve İç Anadolu Bölgeleri, jeotermal enerji
yakıtlarının bulunabileceği alanların başında gelmektedir. Yapılan son
araştırmalar Doğu Anadolu Bölgesi’nin de jeotermal enerji yatakları
bakımından oldukça zengin olduğunu ortaya koymuştur. Ancak, bu
potansiyelden henüz yeterince yararlanılamamaktadır.
Diyadin ilçesi Doğu Anadolu bölgesinin Yukarı Murat-Van bölümünde yer
alır. Yönetim açısından ise, Ağrı iline bağlıdır. İlin güneydoğusunda
yer alan Diyadin ilçesi, yaklaşık 1274 km² lik yüzölçümüne sahiptir.
İlçenin kuzeydoğusunda Doğubeyazıt; güneydoğusunda Çaldıran, Muradiye;
güneybatıda Erciş; batıda ise Taşlıçay ilçeleri bulunmaktadır.
İlçe, Doğu Anadolu bölgesinin dağlık, engebeli ve yüksek bir
kesimindedir. Diyadin kasabası ise, tektonik kökenli bir çöküntü alanı
olan depresyonun doğu kesimindedir. Diyadin ilçesinde Murat Nehri’nin
aktığı vadiler, lav platolarındaki düzlükler, yer yer görülen tepeler ve
yüksek dağlar başlıca yeryüzü şekillerini oluşturur. İlçe toprakları
genel olarak kuzeyden güneye doğru yükselmektedir.
Yaklaşık 1800 m civarında yükseltiye sahip olan depresyon sahası ile
kenardaki dağlık sahalar arasında yükselti farkı yer yer 1000-1100 m’ye
ulaşmaktadır. Diyadin depresyonu, teknoteknik kökenli olası nedeniyle,
jeotermal enerji potansiyeli açısından oldukça uygun şartlara sahiptir.
Ağrı il merkezine 57 km uzaklıkta olan Diyadin ilçesi, 1925 metre
yükseltide kurulmuştur. Alanın tarihi geçmişi yaklaşık M.Ö. 4000 yıl ve
daha eskilere uzanmaktadır. Bunu Diyadin kalesinin varlığı ve çevre
köylerdeki kalıntılardan anlamak mümkündür.
İlçede 1999 yılında tek kasaba yerleşimi (Diyadin) ve 61 köy yerleşimi
bulunuyordu. İlçenin toplam nüfusu, 1997 yılı genel nüfus sayımı
sonuçlarına göre, 37 400 olup, bu nüfusun % 28,5 (10 670) Diyadin
kasabasında, %71,5’i (26 740) ise kırsal yerleşmelerde yaşamaktadır.
Tektonik bir çöküntü alanı olan Diyadin depresyonu jeotermal enerji yatakları açısından oldukça zengindir. Köprü
Çermiği (50ºC), Yılanlı Çermiği (40ºC), Tazekent Çermiği (42-44ºC),
Gelereş kaynakları (33-63ºC), Kireçtepe Çermiği(65,5ºC), Hıdır Çayırı
(35-45ºC), Mollakasım (44-68ºC), Dibekli (40-45ºC) kaynaklarının varlığı
alanın jeotermal potansiyeli hakkında bir fikir vermektedir.
Alanda jeotermal kaynak oluşumu, büyük ölçüde yörenin tektonik
özellikleri ile ilgilidir. Bu nedenle bu sahanın tektonik gelişimine,
genel olarak değinmek gerekir. Doğu Anadolu’nun genel tektonik
karakterlerine bakıldığında, bölgenin Üst Miyosen’den itibaren
kuzey-güney yönünde sıkıştığı bilinmektedir. -Araştırma alanında
gözlenen NNW-SSE açılma çatlakları bu N-S yönlü sıkışmanın sonucu
yapılar olarak değerlendirilebilir. Ancak E-W yönlü açılma yapıları
alanın tektonik rejimiyle açıklanamayan bir karaktere bağlıdır. Alanda
yer alan yaklaşık N-S yönlü olarak değerlendirilebilecek NNW-SSE
yapılar, doğrultu boyunca izlendiğinde bugünkü kaynak çıkışlarının bu
hatlar üzerinde gelişmiş olduğu görülür. Yarığın iki tarafında simetrik
yapıda sırtlar oluşturan traverten çökellerinin geliştirdiği, aktif
olarak traverten sırtı boyunca uzanan ve genişliği 0,5-1 m arasında olan
yarık boyunca sıcaklığı 40-55ºC arasında değişen kaynakların çıktığı
tespit edilmiştir. Bu yapının doğrultusu boyunca yapılan incelemede,
Diyadin’in 3 km güneyine kadar yer yer kesintili olarak yaklaşık 7-8 km
devam ettiği görülür. Alanda Davut Çermiği güneyinde başlayan N-S
doğrultulu açılmalar Yılanlı ve Köprü
çermikleri üzerinden kuzeye doğru uzanır ve bazaltlar içinde yaklaşık
750 m kadar devam eder. Söz konusu zon içindeki devamı bu yapının
karakterini yansıtan en önemli veriyi oluşturmaktadır.
Diyadin depresyonu içerisinde açılan sondaj kuyularının yakınlarında,
kaplıca olarak da yararlanılan çok sayıda sıcak su kaynağı
bulunmaktadır. Yöredeki kaplıcalar içerisinde en modern olanı Diyadin
Belediye Kaplıcası’dır. Bu kaplıcanın suları egzama, mide ülseri,
nevrit, cilt ve deri, romatizma hastalıkları ile çeşitli rahatsızlıklara
karşı iyileştirici etkileri vardır. Diyadin kentin güney kesiminde
bulunan bazalt kültesinin güneybatı ve kuzeydoğusundan, çok sayıda fay
ve olası fay hattı geçmektedir. Alandaki fay hatları çoğunlukla
formasyonlar içerisinde ve bilhassa sınır kesimlerinde yer almaktadır.
Buna karşılık bazalt ve bazaltik levhalar içerisinde ise daha az fay
hattına rastlanmaktadır. Yöredeki sıcak su kaynaklarının, genellikle fay
hatlarının yakınlarında ya da fay hatları üzerinde yer aldıkları
dikkati çekmektedir. Bu kaynakların, çeşitli tarihlerde meydana gelen
depremlerden değişik şekillerde etkilendikleri de dikkate alınırsa,
sıcak su kaynaklarının çoğunlukla fay kaynağı olduğu söylenebilir.
Yapılmış olan jeolojik, hidrolojik ve jeofizik araştırmalardan ve sondaj çalışmalarından, Davut, Tazekent ve Köprü
Çermikleri arasında kalan alanın, jeotermal enerji üretimi için uygun
koşullara sahip olduğu anlaşılmıştır. Nitekim, Diyadin’in güneyinde
Davut Çermiği yakınındaki Gelereş tepe doğusundaki MTA 98-2 kuyusunda
68ºC sıcaklığa ve saniyede 7 litre debiye sahip bir kaynak ile bu kuyuya
yakın bir konumda yer alan MTA 98-1’de 77 m, MT 98-1’de 130 m’dir.
Sıcak su ve buhar karışımı akışkan 70 m yüksekliğe kadar fışkırmıştır.
Yörenin jeotermal enerji potansiyelini belilemek amacıyla, sahada daha
başka kuyular da açılmıştır. Genel olarak fay hatları üzerinde açılan
kuyulardan daha olumlu sonuçlar alınmıştır.

Diyadin’de Jeotermal Enerjiden Yararlanma

Konutların Isıtılması: Türkiye’de konutların
ısıtılmasında jeotermal enerjiden henüz tam olarak
yararlanılamamaktadır. Daha önce de belirtildiği üzere, ülkede halen az
sayıda yerleşim merkezinde jeotermal enerjiden yararlanılarak konut
ısıtılmakta, bazı yerlerde ise konutların bu yolla ısıtılması için
çalışmalar yapılmaktadır. Jeotermal su sıcaklığının 40ºC’nin üzerinde
olması halinde konutların ısıtılabildiği ve bunun dünyada bir çok
örneğinin bulunduğu dikkate alınarak, Türkiye’de yaklaşık 5 milyon evin
jeotermal enerjiden yararlanılarak ısıtılabileceği ileri sürülmektedir.
Bu tahmin gerçekleşirse, başta İzmir, Bursa, Aydın, Erzurum, Sakarya,
Denizli ve Ağrı gibi kentlerin de yer aldığı 51 kent yerleşmesinin
ısıtılmasında jeotermal enerji kullanılabilecektir. Gerçekten de
Türkiye’de 40ºC üzerinde sıcaklığa sahip jeotermal kaynakların bulunduğu
140 saha olup, ülkemiz jeotermal kaynak zenginliği açısından dünyada 7.
sırada yer almaktadır.
Diyadin, Türkiye’de jeotermal enerjiden yararlanılarak kentlerin
ısıtılabileceği konusunda tipik bir örnektir. Kasabada, jeotermal
enerjiden yararlanılarak konutların ısıtılması çalışmalarına 1998
yılında başlanmış olup, sistemin büyük bir kısmını 1999 yılında
tamamlanarak hizmete açılmıştır. Ancak daha çok konut ve seranın
ısıtılabilmesi için sondaj çalışmaları devam etmektedir. Diyadin
jeotermal sahası 65ºC sıcaklıkta, yüksek debide jeotermal akışkan
üretimiyle Türkiye’nin ilk 15 sahası arasında yer almaktadır. Bu yönüyle
de Türkiye’nin en kapsamlı jeotermal merkezi ısıtma projelerinden biri
olan Diyadin jeotermal ısıtma sistemi, Diyadin Belediyesi ve özel bir
şirket tarafından gerçekleştirilmiştir.
Diyadin kasabasının ısıtılmasında, Yılanlı Çermiği yakınlarındaki MT98-1
kuyusundan yararlanılmaktadır. Kuyudan alınan buhar ve sıcak su
karışımı jeotermal akışkan, fazla ısı kaybına neden olmayan özel
borularla yaklaşık 5 km uzaklıktaki dağıtım merkezine getirilmektedir.
Bu merkezde akışkanın enerjisi tatlı suya aktarılmakta ve yaklaşık 60ºC
kadar ısınan su, yalıtılmış özel borularla kasaba içerisine
gönderilmekte ve kullanıma sunulmaktadır. Kuyu ile konutlar arasındaki
mesafede sıcaklık kaybı, ortalama 3ºC kadardır. Kasaba içerisinde, içme
suyu ağına benzer bir sıcak su dağıtım ağı da oluşturulmuştur. Diğer
yandan enerjisi alınan jeotermal su, yer altına döşenen borularla termal
otel kompleksine götürülmekte, burada açılan sondaj kuyularına,
sistemde çökelti oluşumunu ve muhtemel arızaları önlemek için, çeşitli
kimyasal maddelerle birlikte enjekte edilmekte ve daha sonra jeotermal
akışkandan yararlanma yoluna gidilmektedir.
Jeotermal sulardan ısınmanın yanı sıra, kullanım amacıyla da
faydalanılmaktadır. Bu nedenle, evlere kalorifer tesisatı ile birlikte
sıcak su tesisatının da döşenmesi gerekmektedir. Her iki tesisatı da
tamamlayan kişiler, merkezi ısıtma sisteminden yararlanmak için
belediyeye müracaat etmektedirler. 2002 yılı itibariyle ilçede,
jeotermal enerjiden yararlanılarak ısıtılan konut sayısı 20, iş yeri
sayısı 40'dır. Ayrıca resmi kurum ve lojmanların tamamı jeotermal enerji
ile ısıtılmaktadır. Halen şehirdeki diğer konutların da merkezi
sistemle ısıtılması için çalışmalar sürmekte olup, birkaç yıl içerisinde
ilçe merkezinde bulunan konutların tamamının jeotermal enerjiden
yararlanılarak ısıtılması planlanmaktadır.
Daha önce kömür ya da sıvı yakıtla ısıtılan kaloriferli konutlar, basit
birkaç değişiklik yapılarak jeotermal enerji ile ısıtılmış sıcak su
verilebilmektedir. Sobayla ısıtılan evlerse, öncelikle kalorifer ve
sıcak su sistemi döşenmesi gerekmektedir. Gelir düzeyi yetersiz olan
ailelerin söz konusu sistemi döşetmekte gecikmesi, kasabadaki konutların
tamamının merkezi sistemle ısıtılmasını önlemektedir. Kasabada
kalorifer tesisatı yeni döşenen evlerde, daha çok tabandan ısıtma
sistemi tercih edilmektedir. Söz konusu sistem, kalorifer peteği
kullanılarak yapılan ısıtmaya göre, daha ekonomik ve daha kullanışlıdır.
Seraların Isıtılması: Jeotermal enerjiden yararlanılarak seraların
ısıtılması konusunda, öncü olan ülkeler yine bu enerji kaynağını diğer
alanlarda kullanan ülkelerdir. Rusya, ABD, Japonya, Yeni Zelanda,
İtalya, Macaristan, ve İzlanda da seracılık faaliyetleri oldukça önem
kazanmıştır. Bu enerjiden yararlanarak üretim yapılan turfanda
sebzecilik sahası Rusya’da 25 000 dönüm olup, bu alanlarda kış sezonunda
bile bir milyon ton kadar sebze üretimi yapılmaktadır. Ancak
Türkiye’de, yüksek jeotermal enerji potansiyeline rağmen, bu yönde
yapılan uygulamalar sınırlı alanlara mahsus kalmıştır.
Diyadin’de jeotermal kaynakların seracılığa uygulanabilirliği konusunda
da araştırma başlatılmıştır. Araştırma alanında öncelikle deneme
amacıyla kurulmuş küçük çaplı 8 sera bulunmaktadır. Genişliği 10 metre,
uzunluğu ise 30 metreyi bulan bu seralarda domates, salatalık, biber
gibi ürünler yetiştirilmektedir. Üzerleri polietilen muşamba ile örtülen
seralarda çeşitli ürünlerin yetiştirilmesi planlanmaktadır. Üretime
1998 yılından itibaren deneme amaçlı başlanmıştır.
Seralarda yıllık üretilen ürün miktarı yaklaşık 160 ton kadar olup,
üretilen ürünler başta Diyadin ilçesi ve yakın çevresi olmak üzere Ağrı
şehrinde satışa sunulmaktadır. Jeotermal enerji ile ısıtılmış bu seralar
içersinde döşenmiş borularla pompalanmakta ve seraların ısıtılması
sağlanmaktadır. Çevrenin sıcaklık koşullarına bağlı olarak sıcak su
girişi hızlandırılmakta veya yavaşlatılmaktadır.
Bölgenin seracılık açısından uygun şartlara sahip olması ve mevcut
seralarda oldukça verimli üretim yapılması, çiftçileri harekete
geçirmiştir. Bu amaçla 2000 yılında, Ağrı Valiliği’nin öncülüğünde geniş
kapsamlı seracılık projeleri geliştirilmektedir. Ağrı Özel İdare
Müdürlüğü tarafından ilk etapta tahmini 2.000 m² alan üzerine sera
yapılması planlanmaktadır. Seralarda nem ve sıcaklık kontrolü
bilgisayarla gerçekleştirilecek, tabandan ısıtma sistemi uygulanacak ve
sulama borularla damla metoduyla yapılacaktır. Seralarda domates,
salatalık, patlıcan, biberin yanı sıra çeşitli çiçek türlerinin de
yetiştirilmesi düşünülmektedir. Isıtma için önemli bir masraf
yapılmayacağından seralarda üretilen ürünlerin maliyetinin, Akdeniz
Bölgesi’ndeki seralarda yetiştirilen ürünlere oranla daha az olacağı
tahmin edilmektedir. Halen kaplıcalar bölgesinde seracılıkla ilgili
çalışmalar sürdürülmektedir.
Kurutma İşleri: Diyadin’de jeotermal enerjinin
bir diğer önemli uygulama alanını kurutma işleri oluşturur. Meyvelerin
kurutulması ve konserve sterilizasyonu, deri kurutulması, mobilya ahşabı
ve inşaat kerestelerinin kurutulması, selüloz ve kağıt endüstrisinde
ağartma işlemi, şeker, ilaç, pastörize süt ve bira endüstrisi gibi
birçok uygulama imkanı vardır. Halen Diyadin’de AG-KAR sıvılaştırılmış
karbondioksit ve kurubuz üretim tesisi ile presipite kalsiyum karbonat
üretim tesisi yapım çalışmalarına başlanmıştır. Türk-Alman ve
Türk-Amerikan işbirliği sayesinde Almanya tarafından finanse edilen bu
yatırım projesi önümüzdeki yıllarda hizmete girecektir.
Sıvılaştırılmış karbondioksit ve kurubuzun, dünyada 200’ün üzerinde
alanda kullanıldığı bilinmektedir. Bu kullanım alanlarından bazıları
şunlardır: Gıda sanayiinde,seralarda bitki gelişimini hızlandırıcı
olarak; gübre ve tekstil ve plastik sanayinde; ilaç üretiminde, tıpta ve
cerrahide.
Presipite kalsiyum karbonat üretim tesisinin yapımına ise 1999 Haziran
ayı içersinde hizmete geçirileceği planlanmıştır. Burada üretilecek
maddelerin kullanım alanları ise şunlardır: Tıbbi kimya ve gıda sanayi,
çiçek imalatı; efervesan tablet yapımı; kaliteli kağıt yapımı; yağlı
boya, matbaa mürekkebi üretimi; kozmetik, meşrubat sanayii; PVC üretimi;
elektrik kablosu üretimi ve şarap sanayii.

Jeotermal Enerji Kullanımının Yöreye Olan Etkileri

Diyadin ilçe merkezinde jeotermal enerji kullanımına başlanmasıyla
birlikte, olumlu yönde değişmeler meydana gelmiştir. Öncelikle ısınma
giderleri büyük oranda azalmıştır. Nitekim Diyadin’deki konutlar, kömür
ve sıvı yakıtla ısıtılan konutlara oranla ortalama 8 kat daha ucuza
ısıtılmaya başlanmıştır. Öte yandan sıcak su kullanımı için de harcama
yapmaya gerek kalmamıştır.
Jeotermal enerji kullanımının yöreye yapmış olduğu bir diğer olumlu
katkıysa hava kirliliğinin önemli ölçüde azalmış olmasıdır. Geçmiş
yıllarda konutların ısıtılmasında kullanılan katı ve sıvı yakıtlar,
havayı belirgin biçimde kirletiyordu. Jeotermal enerji kullanımıyla
birlikte evlerin içindeki kirlenme de büyük ölçüde ortadan kalkmıştır.
Hava kirliliğinin azalması, toplum sağlığını da olumlu yönde etkilemiş
ve insanlar kendilerini geçmiş yıllara oranla daha zinde hissetmeye
başlamışlardır.
Diyadin ilçesindeki konutların jeotermal enerjiyle çok ucuza ısıtılması,
ilçe merkezine olan göçleri hızlandırmıştır. Özellikle çevredeki kırsal
yerleşimlerden göçlerin artması, ev fiyatlarının hızla yükselmesine
neden olmuştur. Gerçekten de soğuk bir bölgede yer alan Diyadin’de
evlerde devamlı sıcak suyun bulunması, ısınma harcamalarının düşük
olması ve hava kirliliğinin azalması, kasabada yaşayan insanlara rahat
bir yaşama ortamı sunmaktadır.
Jeotermal enerjinin seraların ısıtılmasında da başarı ile kullanılması
yöre ekonomisini olumlu yönde etkileyecektir. Halen deneme üretimi
yapılan seralardan başarılı sonuçların alınması, yöre halkını
umutlandırmıştır; seracılığın gelecekte yöre için iyi bir gelir kaynağı
olacağı anlaşılmıştır. Bu amaçla Ağrı Valiliği önümüzdeki yıllarda bu
faaliyeti yöre genelinde yaygınlaştırmayı planlamaktadır. Diyadin
Belediyesi de özel sera kurmak isteyen girişimcilere, her türlü
kolaylığı sağlamaktadır.
Diyadin’de yapılmakta olan AĞ-KAR 100 ton/gün kapasiteli CO2
sıvılaştırma ve kurubuz tesisiyle presipite kalsiyun karbonat üretim
tesisinin gerçekleşmesiyle yeni yeni sanayi alanları doğacaktır. Bu
sayede hem Diyadin kasabası süratle büyüyecek ve kentleşme süreci
hızlanacak, ve hem de halkın yeni iş kollarında istihdamı ile işsizlik
azalıp, halkın gelir düzeyi yükselecektir.
Diyadin, Türkiye’de jeotermal enerji ile şehirlerin ısıtılabilmesinin
mümkün olduğunu göstermesi açısından da tipik bir örnektir. Özellikle
şehirlerde hava kirliliğinin önemli bir sorun oluşturduğu günümüzde,
Diyadin örneğinin önemi daha da artmaktadır. Ülkemizin jeotermal
enerjiye sahip olan yerlerinde bu kaynaklara yakın olan yerleşim
yerlerinin ısıtılması çalışmaları devam etmektedir. Yerli ve
yenilenebilir bir enerji kaynağı olan jeotermal enerjinin kullanımının
yaygınlaşması, ülkenin enerji gereksinimi açısından dışarıya olan
bağımlılığının azaltılmasına katkıda bulunacaktır.

Kaynak: Bilim Teknik Dergisi (TUBITAK 2000 Şubat 387 Nolu sayısı

EĞİTİM VE ÖĞRETİM

İlçede okur yazar oranı %70 civarındadır. İlçe merkezinde 4 ilköğretim
okulu, 1 yatılı ilköğretim bölge okulu ve biri sağlık meslek lisesi
olmak üzere toplam 2 lise mevcuttur. Okulu bulunmayan mezra ve diğer
yerleşim birimlerindeki öğrenciler öğrenimlerini ilçe merkezinde bulunan
YİBO’da sürdürmektedir.İlçede Halk Eğitim Merkezi Müdürlüğünün hizmet
binası vardır. Yaygın eğitim hizmetlerini okullarda yürütmektedir.
Beyazıt Sancağı Salnamesi'nde Diyadin'deki medrese ve sıbyan
mekteplerinden bahsedilse de bu eğitim kurumları günümüze kadar
ulaşamamıştır. Eğitim kurum ve etkinlikleri tamamen Cumhuriyet dönemine
aittir.
Diyadin Ortaokulu 1964'de, lise 1976 yılında yapılmıştır. Bu tarihlere
kadar ilkokul sonrası eğitimi görmek isteyenler. Ağrı, Doğubayazıt ve
Taşlıçay okullarından faydalanmışlardır.
İlçe'nin 54 köyünden 53'ünde ilkokul bulunmaktadır. Yalnız Göğebakan
köyünde, kışın köyün terk edilmesi sebebiyle okul yapılmamıştır. Otuzüç
mezranın 17'sinde ilkokul vardır. Halk Eğitimi Merkezi Müdürlüğü,
İlçe'de ve uygun köylerde okuma-yazma
halı, biçki - dikiş, nakış, elektrikçilik, muhasebe gibi kurslar açmaktadır.

TARİHİ VE TURİSTİK ESERLER

İlçemiz çok eski bir tarihe sahip olup, bugün birçok kalıntılarına
rastlanmakla birlikte, çoğu eserler de silinip kaybolmuştur. İlçenin en
önemli tarihi eserleri şunlardır.

1-Diyadin Kalesi: İlçe merkezinin güneyine
düşer. 1923 (1877) ve I. Dünya Harbinde sırasıyla Rusların ve
Ermenilerin eline geçmiş olup büyük ölçüde hasar görmüştür. Günümüze
kadar korunmadığı için tahrip edile edile çok az bir kalıntısı
kalabilmiştir. Çevresinde oturan aileler de büyük tahirbatlar yaparak
çıkardıkları taşlarla ev yapmışlardır.
Evliya Çelebi’ye göre Diyadin kalesi Azerbeycan hükümdarı Ziyaeddin
((Sultan Hasan oğlu-Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’ın oğlu) tarafından
yapılmıştır. Aslında kalenin yapılış tarzı, kullanılan malzeme ve
işçiliği yönünden Urartu eserlerine çok benzemektedir. Bir sınır kalesi
olan Diyadin kalesini Ziyaeddin yeniden onartmış, eklemeler yapmış,
mevcut kale içerisinde bir barınak ve hatta yaptırmıştır.
Seyyah Evliya Çelebi burayı gezdiği yıllarda Diyadin kalesinin 600
toprak örtülü evi, bir hanı, bir hamamı, 40-50 dükkanı varmış. Fakat
günümüzde bahsedilen bu yapılara rastlanmamaktadır. Ancak kalenin az bir
kalıntısı ve kaleden Murat nehrine inen bir su yolu mevcuttur.

2-Tokluca Kalesi: Diyadin ilçesine 19 km mesafede bulunan Tokluca Köyü’nün hemen arkasındaki tepe üzerinde bulunmaktadır.

3-Avnik Kalesi: Avnik Kalesi, Diyadin’e 29 km
mesafedeki Aladağ’ın yüksek bir tepe noktasında yer alan “Ali Hido” adlı
ile anılan “Yankaya” Mezrasında bulunmaktadır.

4-Kuje (Miraşe) Kalesi: Avnik Kalesi’nin yakın
bir yerinde bulunan “Kuje Kalesi”de; Aladağ’ın yüksek noktalarında
“Yankaya” mezrası sınırları içinde yer almaktadır.

5-Meya Köyü Mağaraları: İlçenin 15 kilometre
uzaklığında olan Meya (Günbuldu) köyünün 400 metre kuzeybatısında yer
alan yüksek ve sıra kayalıklar içerisindedir. Sıra kayalık ile alt zemin
arasında 100-200 metrelik bir çakıllı ve çıkılması güç bir yamacı
vardır. Bu yamacın üst ucundaki dik, yüksek ve sıra kayalara oyulmuş
sayısız ve değişik yapıda odalar. Barınma yerleri, mezarlar, tapınaklar,
ibadethaneler, mağaralar ve saklanma yerleri vardır. Eski çağlarda
burası dış baskın, işgal ve saldırılarda savunmaya çok elverişli ve ele
geçirilmesi güç olacak şekilde yapılmış, savunması kolay biçimdedir.
Mezar ve evlerin bulunduğu yerlerde toprak yapısı ve bir kısım kayalar
gayet yumuşaktır. Aşağı durak yerinde önceleri çeşitli hayvan
heykellerine, Mitolojik yapılara ve süsleme eserlerine rastlanmasına
rağmen, şimdi söz konusu yapıtlara pek az rastlanmaktadır. Büyük bir
kaya parçasına oyulmuş Mihtap, Haç işlenmiş taşlar, İslam ve yezidi
mezarları Hz. Ali’nin atının ayağı izleri olduğu söylenen taşlar geriye
kalan kalıntılardır.
Meya kalıntılarının az ilerisindeki sahabe mezarları adı tarihi ve
efsanevi izler taşır. Kırmızı şehit (Şehit-i sor), siyah şehit (Şehiti
reş) Beyaz şehit (Şehid-i çil) bu şehitlerin en tanınmışlarıdır. Burada
şehre su akıtılan bir de su tüneli vardır.
Meya mağaralarının bulunduğu dağın tepesi düzdür. Ard arda uzayıp giden
kayaların uzunluğu yaklaşık bir kilometredir. Bu kayaların yüksekliği
ise 30-50 metre kadardır. Mağaralar peri bacaları, odalar, kale, sığınma
ve barınma yerleri, vs. Hepsi bu dağın orta kısmında kayaların dibinde
ve arasındadır. Kale, kayaların orta kısmına oyulmuştur. Güneye bakan
pencereler, bazı odaların kapı ve balkon gibi bölümlerini oluşturmuştur.

6-Tendürek Dağları: Sönmüş, volkanik bir
dağdır. İlçenin Güney doğusuna düşer. Dağın tepesinde tandıra benzer
çukurlar olduğundan bu adı almıştır. Tabii güzelliği ile birlikte, soğuk
suları ve sıcak suları mevcuttur.
Dağın sıcak suları kükürtlüdür. Tepesinde krater bir göl vardır. Kaynak
suyu boldur. Murat nehrinin kaynağı buradan çıkmaktadır. Yazın yayla
olarak kullanılır. Çeşitli av hayvanları bulunmaktadır. İlkbaharda
buralarda bol miktarda mantar ve yenilebilen çeşitli bitkiler
yetişmektedir.

7-Kaplıcalar: Diyadin kaplıcaları; Yılanlı, Davut ve Köprü
Çermiği şeklinde 3 gruba ayrılır. Kaplıcalar Diyadin’in 7 km
güneyindedir.Sezon süresince devamlı dolmuş seferleri yapılan
kaplıcalarda 150 yatak kapasiteli turistik otel, lokanta ve çayhanesi,
kiralanacak odaları bulunmaktadır. En fazla kullanılan kaplıcalar
şunlardır:

a)Yılanlı Çermiği: Kaplıcaların merkezinde
bulunur. Diğer çermiklere göre daha şifalı olduğu söylenmektedir.
Kalsiyum, biokarbonatlı sulardandır. Hemen Murat nehrinin bitişiğinde
olup suyu alttan kaynar ve serindir. Su sıcaklığı 39 derece
dolayındadır. Yıllar önce bu su kaynağında yılanlar bulunduğu için bu
adı almıştır. Üstü kapalı olup tüm tesisler bu kaplıcanın yanında
bulunmaktadır. Açık yaralara, romatizmaya, nevralji ve kadın
hastalıklarına iyi gelir.

b)Davut Çermiği: Davut köyü sınırları
içerisinde yer aldığından bu adı almıştır. İlçeye 10 km uzaklıktadır.
Yılanlı çermiğinin kuzeydoğusuna düşer. Su sıcaklığı 45 derece
civarındadır. Suyunda bol miktarda kalsiyum, biokarbonat,
hidrojensülfür, karbondioksit ve magnezyum vardir. Suyun yeryüzüne
çıktığı yerde kireç ve kükürtten oluşan taşlaşmış tepecikler vardır.
Romatizmaya, kapalı ve sulu yaralara, bağursak, dolaşım, solunum ve mide
hastalıklarına iyi gelir.

c)Köprü Çermiği:
Yılanlı çermiğinin 500 metre kuzey batısındadır. Suyu birkaç yerden
kaynak vaziyetinde çıkar. Suyunda bol miktarda kireç ve kükürt
bulunmaktadır. Suyun yeryüzüne çıktığı yerde kireç ve kükürtten oluşan
taşlaşmış tepecikler vardır. Bu çermiğin suyu diğer çermiklere nazaran
daha sıcaktır. Ortalama su sıcaklığı 50 derecedir. Suyun çıktığı yerden
30 metre kadar uzaklıkta etrafı kapalı ve üzeri açık iki havuz
mevcuttur.

8-Kudret Köprüsü: Köprü
çermiğinin hemen yanı başındadır. Çermiğin adı da buradan gelmektedir.
Murat nehri üzerinde tahminen 40 metre yüksekliğinde 30 metre eninde
tabii bir köprü olarak sert kayalardan oluşmuş yıkılma tehlikesi olmayan karşı tarafa geçit veren bir köprü görünümündedir.

Evliya Çelebi, seyahatnamesinde burayı Gemap-İbretü-numa diye adlandırmıştır.

9-Dambat Çermiği ve Maden Suyu:Ağrı’ya 5 km
uzaklıktaki Yolluyazı (Dambat) Köyünde, Murat Nehrinin kıyısındadır.
Yerden fışkıran su kükürtlüdür. Yara, çıban, sivilce gibi deri
hastalıkları ve romatizma için şifalıdır.

YÖRESEL ÖZELLİKLER

İLÇENİN MİLLİ KÜLTÜR DEĞERLERİ

1-Folklor: İlçemiz düğünlerinde oynanan mahalli
oyunlar bar ve halay özelliğini taşır. İstisnalar hariç ferdi olarak
oynanan tek oyun pek oynanmaz. Bütün düğünlerde folklor ve halk oyunları
törenleri yapılır. Oyunlar, davul zurna eşliğinde oynandığı gibi kaval
ve tulumla da oynanır. Bazı zamanlarda çalgı yerine söylenen türkülerle
de oyunlar oynanır.
Oyunlar genelde kadınlı erkekli el ele tutmak suretiyle halay şeklinde
veya çok hareketli oyunlarla oynanır. Kadınların oynadığı oyunlar ağır
tempoda oynanan oyun türleridir. İlçemizde oynanan oyunlar 3 grupta
toplanır.
a)Erkeklerin oynadığı oyunlar
b)Kadınların oynadığı oyunlar
c)Erkek-Kadın karışığı oynanan oyunlar

2-Mahalli oyunlar: İlçemiz ve yöresinde çalgılı
ve çalgısız oynanan mahalli oyunlar genelde hep aynı çeşit olup,
bazıları aşağıda belirtilen oyunlardır.
1)Çoban Ali
11)Dello
2)Lurke
12)Nafo
3)Basso
13)Papure
4)Laççe (Üç ayak)
14)Nare
5)Çimen çiçek
15)Kaskas
6)Hassiko yelli
16)Hoşbilezik
7)Zeyno
17)Temur Ağa
Çevreş (Karagözlü)
1Tanzara
9)Koçeri
19)Kofi dene
10)Ağrı Sallaması

3-Mahalli Yemekler ve Sofra Adabı: İlçemiz ve
yöresinde yemek çeşitleri çok olup, bunlardan yöreye has olan en
önemlileri saç kavurma ve halise'dir. Genellikle yemeklerde ete ağırlık
verilmektedir. Sofra kurulmadan önce, yemek tahtası veya tepsinin altına
geniş sofra bezi serilir. Genellikle yemekler yer sofrasında
yenilir.Misafirlikte kadınlar ve erkekler ayrı ayrı olarak yemek yerler.
Yemeklerdeki hizmette erkekler erkek misafirlere, kadınlar ise kadın
misafirlere hizmet ederler. Sofraya yaş sırasına göre oturulur.
Özellikle köylerde kadınlarla erkekler aynı sofraya oturarak yemek
yemezler.

4-Evlenme, Nişan ve Düğün Gelenekleri:
İlçemizde evlenme yaşı 15-20 arasıdır. Evlenme işleri daha ziyade görücü
usulü ile yapılır. Evlilik çağına gelen kız veya erkek aileleri
araştırma, inceleme sonunda tespit edilir. Uygun görülen kız oğlan
tarafının uygun gördüğü aracılar vasıtasıyla istetilir. Kız babası hemen
menfi veya müspet bir cevap için belli bir süre bırakır. O süreden
sonra verilen cevaba göre hareket edilir. Cevap müspet ise yine erkek
tarafının yakınları tarafından kız istemeye gidilir. Araya belli bir
başlık parası ve halatlar (hediye) konulduktan sonra şerbet içilir.
Gelenlere yemekler ikram edilir. Gelen erkek tarafı gelin adayına nişan
yüzüğü ile birlikte çeşitli hediyeler (altın, elbise, bilezik, küpe
gibi) takarlar. Düğün günü için belirli bir gün tespit edildikten sonra
dağılırlar. Tespit edilen düğün gününde yine erkek tarafının yakınları,
komşuları, kız babası evine giderler. Gece çeşitli eğlencelerle birlikte
kına yakılır. Ertesi günü gelin babasının evinden alınarak damat evine
getirilir. Gelin adayı ile birlikte genelde kız tarafından bir kadın
gelinle birlikte gider, buna kız yengesi denir. Kız yengesi damat evinde
3-5 gün ağırlandıktan sonra .eşitli hediyeler ikram edilerek
gönderilir. Düğünden sonraki gün gelin ve damat, babalarının evine el
öpmeye giderler.

5-Kirvelik: Erkek çocuklar genelde küçük
yaşlarda sünnet ettirilir. Sünnet olacak çocuğa kirve tutulur. Kirve
olacak kişiye sünnet öncesinde çeşitli hediyeler gönderilir. Bu
hediyeler genelde koç, tosun gibi hediyelerdir. Sünnet günü kirveye
bindirildikten sonra; kirve hazırlıklara komşularını yanına alarak
kirvesinin evine gider.
Sünnet olacak çocuğun tüm sünnet masrafları kirve tarafından karşılanır.
Çocuk kirvenin kucağına oturtularak sünnet ettirilir. Gelen misafirlere
yemek, şerbet ve meyveler ikram edilir. Kirve olan ailelerin
dostlukları ömür boyu devam eder. Bazı ailelerde sünnetler çalgı ile
yapıldığı gibi, bazı ailelerde de mevlit okutarak sünneti yaparlar.

6-İlçenin Toplum Hayatı: İlçede yaşayış biçimi
bazı değişikliklere uğramakla birlikte, eski örf, adet, gelenek ve
görenekler halen özelliklerini korumaktadır. Akrabalık ilişkileri
sıkıdır. Kan akrabalığı yanında aşiret akrabalığı da belirgin bir
düzeydedir.
İlçedeki köyler çeşitli aşiretlere mensuptur. Aile nüfusları genelde
kalabalık olup bir arada yaşarlar. Erkek çocuklar evlendikten sonra baba
evinden ayrılırlar. Miraslarda kızlara kesinlikle pay verilmez.
Evler, taş, ker*** ve briketten inşa edilip bir arada bulunur. Yakacak
olarak hayvan gübresinden yapılan tezek kullanılır. Gelin ve orta
yaştaki kadınlar yabancı erkeklerle ve kendilerinden büyüklerle konuşmaz
(Gelinlik eder), bir arada yemek yemezler. Baba evde aile reisi olup,
sözü en çok geçen kişidir. Anne evde ev işleri ve hayvan bakımını
üstlenir. Evli kadın ve erkekler eşlerini adları ile çağırmazlar.
Kadınlar kocalarının gıyabinde, o bizim herif, bizimki, çocukların
babası, vb. erkekler de hanımları için çocukların anası, bizim avrat, köroğlu, hatun gelinimiz, bizim küldöken, vb. tabirlerini kullanırlar.
İlçede özellikle arazi anlaşmazlıkları yüzünden zaman zaman kavgalar
çıkar. Bu kavgaları araya giren aşiret reisleri ortadan kaldırır. Doğum,
ölüm, düğün ve hastalık gibi olaylarda aileler arası yardımlaşmalar
yapılır. Kız kaçırma olayları da yine kavgalara neden olmakla birlikte;
yine sözü geçen aşiret reislerinin araya girmesiyle bu sorun da çözüme
kavuşur. Kız kaçırma olayı ile ilgili barışmalarda yapılan anlaşma
gereği olarak başlık veya kız verilir.İlçede kış uzun sürdüğünden ve
yolların kapanmasından dolayı kış yiyecekleri olan un, şeker, patates,
lahana gibi yiyecekler sonbaharda yetecek kadar temin edilir. Hayvan
yemleri de yine kar yağmazdan önce temin edilir.

MAHALLİ KIYAFETLER

İlçede özellikle köylerde giyilen giysilerde eski giyim örneklerine
rastlamak mümkündür. Bu giyimler, daha ziyade kadınlarda görülür. Erkek
giyimleri günümüz giyimlerine uygun olup klasik tarzdadır. Çalışma
günleri ve çok sıcak günler hariç erkekler ceket, pantolon, yelek giyer
başlarına şapka örteler. Kış günlerinde pantolon altına uzun don veya
pijama giyilir. Çorap olarak genelde elde örülen yün çoraplar giyilir.
Erkeklerin giydiği çoraplar sade, kadınların ise geleneksel motif ve
örneklerle süslü olur. Kadınlar ve kızlar kapalı giyinirler, başlarını
örter ve bellerine kemer bağlarlar. Giyilen elbiseler birden fazla olup,
çeşitli göz alıcı renkler tercih edilir.Genç kız ve gelinler eşarp,
orta yaştakiler leçek ve yaşlı kadınlar ise beyaz başörtüsü ile
başlarını örterler. İlçe merkezindeki kadın giysileri günümüz modasına
uygun giysilerden oluşur. Köylerde kızlar, çeşitli boncuklardan oluşan
kolyeler takarlar. Yaşlı kadınlar ise, eski Osmanlı feslerini andıran
etrafı gümüş veya altın sarısı paralarla süslü “KOFİ” denilen fesi
takarlar.

MAHALLİ EL SANATLARI

A) Dokumacılık: İlçede dokumacılık bir hayli
gelişmiştir. Uzun yıllardan beri süre gelen ve kendisine has motiflerle
süslü halılar ve kilimler dokunmaktadır. Dokunan bu halı ve kilimler
ekserisi ağaçtan yapılan yer tezgahlarında yapılır. Bu halı ve
kilimlerin eni 1.5-2 metre boyları ise 3-5 metre civarında olur. Söz
konusu bu halı ve kilimlerin ipini aile kendi yöntemleri ile
hazırlamaktadır. Ayrıca halı kadar kalın ve çeşitli motiflerle süslü
olarak kuzu yününden sıkıştırma usulü ile yapılan keçe de bol miktarda
yapılıp kullanılmaktadır.

B) Örgücülük: İlçemiz ve çevresi hayvancılık
bölgesi olduğundan, ihtiyaç fazlası yünler satılmaktadır. Evin
ihtiyacına göre ayrılan yün ise iplik haline getirilerek lüzum görülen
ve yukarıda bahsedilen halı, kilim ve keçe dışında kış aylarına hazırlık
olarak bol miktarda çorap, eldiven, başlık ve kazaklar örülmektedir.
Ayrıca evlenecek kızlara bu yünlerden yatak, çorap, kazak gibi
çeyizlikler hazırlanır.

Örgücülük, hemen hemen her kadın tarafından bilinmekte olup, çeşitli desen ve örneklerle yapılmaktadır.

KAPLICALARIMIZ

Diyadin, kaplıcaları ile tanınan bir ilçedir. Halkın çermik, sıcak su dediği kaplıcalar Köprü,
Yılanlı, Davut ve Tazekent adlarıyla anılmakladır.Çermikler ilçe
merkezine 7 km. uzakta ve Murat nehrinin doğu kıyısındadır. Çermiklerin
bulunduğu arazi engebeli olduğundan, geniş bir alana dağılmıştır.
Aralarında 500-1000 m. mesafe vardır. Buradaki sularda radyoaktivite,
kalsiyum, sülfür, karbondioksit, magnezyum, kükürt, bikarbonat ve demir
vardır. Cilt hastalığı, özellikle romatizma ve siyatik gibi hastalığı
olanlar şifa bulmak için buraya giderler. Kaplıca sularından meydana
gelmiş çok güzel görünüşlü kalker tulleri ve traverten, buraları daha
gösterişli yapmıştır.Bu kaplıcalara halkın akını haziranda
başlar,Ağustos sonuna kadar devam eder. Yakın köylüler ve kasaba halkı
diğer aylarda da yararlanır.Kaplıcaları Diyadin Belediyesi kiraya vermek
suretiyle işletmektedir. Kaplıcada 150 yataklı turistik otel ve lokanta
- çayhanelerin yanı sıra, çok sayıda kamp çadırları olur. Buraya
gelenlerin çoğu kendi özel çadırlarında barınır, Her kaplıcada çeşme,
elektrik ve çayhane bulunmakladır

KONAKLAMA

1- BELEDİYE OTEL 0472 511 37 47
2- TERMAL OTEL 0472 511
3- ÖĞRETMENEVİ 0472 511 23 62
4- DOĞAN OTEL 0472 511 20 47

ULASIM

1- AGRI ARARAT 0472 511 22 09
2- AGRI TUR 0472 511 26 40
3- PATNOS TUR 0472 511 31 24
4- AĞRI DAĞI 0472 511 41 42

AGRI - DIYADIN
11:00 - 12:10
15:00 - 16:10

DIYADIN - AGRI - ERZURUM
05:00 - 09:00
06:00 - 10:00
07:00 - 08:10
09:00 - 10:10

ERZURUM - AGRI - DIYADIN
13:00 - 16:00
16:00 - 19:00

Not : Her saat başı Ağrı - Doğu Bayazıt minibüslerimiz çalışmaktadır.

KÖYLERİMİZ

NO KÖYÜN ADI İLÇEYE UZAKLIĞI (km) NÜFUS
1 Akçevre (Tophaç) 19 293
2 Akyolaç (Yezdo) 11 337
3 Allınkilit (Kürdi) 11 423
4 Aşağı Akpazar 14 160
5 Aşağı Dalören (Aşağı Biligan) 19 357
6 Aşağı Kardeşli (Aş. Kürnevruz) 8 306
7 Aşağı Tütek 14 241
8 Atadamı (Giridin) 40 409
9 Auiyolu (Öztürkan) 13 758
10 Batıbeyli (Zifkcr) 23 905
11 Boyalan(Kürdikan) 9 510
12 Budak 17 200
13 Burgulu(Koran) 29 388
14 Büvetli (Şikeft) 20 539
15 Davut 12 976
16 Dedebulak (Tujipazar) 43 1.393
17 Delihasan 28 265
18 Dibekli 12 361
19 Dokuztaş (Gevirgevrik) 14 217
20 Gedik 31 201
21 Göğebakan (Kopuzan) 3 57
22 Gözüpek (Korankomu) 21 124
23 Günbuldu (Meya) 12 998
24 Hacılhalit 20 1.463
25 Heybeliyurt (Cücan) 15 310
26 Kapanca (Setirarab) 16 349
27 Karapazar 10 829
28 Kocaçoban (Bubo) 25 842
29 Kolancı 33 242
30 Kuşburnu (Canakız) 15 656
31 Mollakara 20 427
32 Mutlu (Karaca) 25 757
33 Oğuloba (Şatvelet) 24 327
34 Omuzbaşı (Şükrük) 4 669
35 Pirali 21 264
36 Rahmankulu 14 427
37 Satıcılar (Bezirgan) 10 992
38 Sürenkök (Kori) 22 362
39 Sürmeliikoç (Soran) 18 824
40 Şekerbulak 35 158
41 Taşbasamak (Mirzecan) 9 702
42 Taşkesen 14 1.135
43 Tavla 7 482
44 Tazekent 14 373
45 Toklucak 19 474
46 Ulukent 19 1.169
47 Uysallı (Kalender) 19 105
48 Yanıkçukur (Tendürek) 30 744
49 Yeniçadır (Bozo) 15 675
50 Yeşildurak (Tapu) 6 512
51 Yolcupınarı (Zeynel) 30 669
52 Yörükatlı (Dank) 19 162
53 Yukarı Akpazar 15 274
54 Yukarı Dalören (Yk. Biligan) 21 673
55 Yukarı Tütek 18 143
56 Yuva (Mela) 33 236