Hürrem Sultan

Konu: Hürrem Sultan Çarş. Şub. 01, 2012 5:54 pm

Hürrem Sultan
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Bu, bu sayfanın kontrol edilmiş bir sürümüdürayrıntıları göster/gizle
Aynı isimli televizyon dizisi için Hürrem Sultan (dizi) maddesine bakınız.
Hürrem Sultan
خرم سلطان
Alexandra Lisowska
Hürrem Sultan'ın Latince Rossa Solymanni uxor başlıklı 16. yüzyılda yapılmış bir yağlı boya tablosu
Hürrem Sultan'ın Latince Rossa Solymanni uxor başlıklı 16. yüzyılda yapılmış bir yağlı boya tablosu
Doğum Alexandra Anastasia Lisowska
1500-1506 civarı
Rutenya, Lehistan
Ölüm 15 Nisan 1558
İstanbul
Yattığı yer Süleymaniye Camii
41°0′56, N°28′57
Diğer adı Rokselana
Din Doğumunda Ortodoks veya Yahudi, daha sonra İslam
Eşi I. Süleyman
Çocukları II. Selim, Mihrimah Sultan, Şehzade Cihangir, Şehzade Bayezid ve Şehzade Mehmed

Hürrem Sultan veya Hürrem Haseki Sultan (1500-1506 arası – 15 Nisan 1558; doğum adı: Alexandra Lisowska[1], Osmanlıca adı: خرم سلطان, Avrupa'da tanındığı ad: Roxelana), Osmanlı padişahı I. Süleyman'ın eşi ve sonraki padişah II. Selim'in annesidir.

Renkli hayatı ile efsaneleşmiş; zekası, cesareti, ihtiraslarıyla ün salmış bir Hanım Sultan'dır.[2] Hayatı romanlara, tiyatro oyunlarına, opera eserlerine konu olmuştur. Devlet işlerinde etkin rol oynayarak Osmanlı İmparatorluğu’nda "Kadınlar saltanatı" denilen devri başlattığı kabul edilir.[2]
Konu başlıkları
[gizle]

1 Kökeni
2 Saraydaki yaşamı
2.1 Sadrazam İbrahim Paşa'nın idamı
2.2 Harem’in Topkapı Sarayı’na taşınması
2.3 Şehzadelerin Sancak Beyliklerine atanmaları
2.4 Rüstem Paşa’nın sadrazamlığa getirilmesi
2.5 Şehzade Mustafa’nın boğdurulması
2.6 Dış siyaset meseleleri
2.7 Ölümü
3 Hayır işleri
4 Ölümünden sonra
5 İlgili eserler
6 Galeri
7 Kaynakça

Kökeni [değiştir]

Osmanlı sarayına gelene kadarki yaşamı hakkında kesin bir bilgi yoktur.[2] Lehistan Krallığı'nın sınırları içerisinde bulunan Rutenya'da[3] 1504 yılında doğduğu rivayetler arasındadır, Tatar akıncılar tarafından 1520 tarihinde 20'li yaşlarında Rutenya'den kaçırıldığı[1], Kırım Hanı'nın himayesine girdikten sonra Osmanlı sarayına sunulduğu tarihçiler ve yazarlar tarafından kabul görmüş bir rivayettir.[2]

16. yüzyıl kaynaklarına göre kızlık ismi bilinmiyordu. Ama daha sonraki kayıtlara göre - mesela 19. yüzyılın Ukrayna'daki ilk kayıtlarına göre[kaynak belirtilmeli] - Anastasia (Kısaca Nastia) Polonyalıların geleneğinde, Aleksandra Lisowska olarak bilinir. Genelde Hürrem Sultan ya da Hürrem balsaq sultan olarak bilinirdi; Avrupa dillerinde Roxolena, Roxolana, Roxelane, Rossa, Ruziac, Türkçe'de Hürrem (Farsça kökenliخرم Hürrem), neşeli olan kişi ve (Arapçada Kerîme -كريمة) Soylu olan kişianlamına gelir. Roxelana, onun gerçek ismi olmayabilir ama takma adı onun Ukraynalı soyuna ait olan (Günümüze ait yaygın isim Ruslana) ve doğu slav ismi olan, Roxolany ya da Roxelany, şimdiki Ukrayna halkında 15. yüzyıldan sonra kullanılıyordu.
Saraydaki yaşamı [değiştir]
Alman Barok ressam Anton Hickel'in Roxelana ve Sultan adlı tablosu (1780)

Hürrem Sultan’ın saraya gelişi ve Kanuni ile tanışması hakkında kesin bilgiler yoktur. Kanuni'nin şehzadeliği sırasında veya padişahlığının ilk senesinde Harem'e girdiği düşünülür.[2]

Hürrem Sultan saraya geldiğinde Kanuni'nin Manisa valisi iken birlikte olduğu Mahidevran Sultan'dan “Mustafa” isimli bir oğlu vardı. Sarayın en nüfuzlu kadını padişahın annesi Ayşe Hafsa Sultan, ikinci derece nüfuzlu kadın Mahidevran Sultan idi. Hürrem, saraya girdikten sonra Kanuni ile ilişkisinden 1520/21’de “Şehzade Mehmet” dünyaya geldi ve böylece Hürrem Sultan saraydaki en nüfuzlu üçüncü kadın durumuna geldi. İki haseki arasındaki rekabet ve kıskançlık, bir gün kavgaya dönüşerek Hürrem Sultan’ın Mahidevran Sultan tarafından dövülmesiyle sonuçlanmıştır.[2] Pek çok yazara göre bu olaydan sonra gözden düşen Mahidevran Sultan, 1533’de Manisa valiliğine atanan oğlu Şehzade Mustafa’nın yanına gönderildi ve Hürrem Sultan, onun yerini aldı.[4]

Hürrem Sultan'ın sarayda pozisyonu, Kanuni'nin nikâhlı eşi olması ile arttı. Hürrem Sultan, Şehzade Mehmet’in doğumundan sonra Kanuni ile görkemli bir düğün yapılarak evlendi ve aralarında nikah kıyıldı. Kesin tarihi belli olmamakla birlikte Haziran 1534’te veya daha erken gerçekleştiği düşünülen[2] düğün, Hürrem’i Kanuni’nin meşru eşi yapan, Osmanlı geleneklerine aykırı düşen çok önemli ve devrimci bir hareket olarak değerlendirilir. Bu nikah ile Hürrem, Osmanlı tarihinde padişah tarafından nikahlanan ilk cariye oldu.[5][6]

Mahidevran ile Hürrem arasındaki mücadelede Mahidevran Hatun’u tuttuğu düşünülen ve oğlu üzerinde büyük nüfuzu olduğu söylenen[2] Valide Hafsa Sultan’ın 1534 yılındaki ölümü ile Hürrem’in saraydaki etkisi daha da artmıştır.

Hürrem Sultan Şehzade Mehmet’ten sonra Selim, Bayezid, Cihangir adlı 3 şehzade ve Mihrimah adlı bir kız çocuğu daha dünyaya getirdi. Çocuklarını büyütürken ileride oğullarından birinin tahta geçmesi için önlerindeki engelleri kaldırma mücadelesi verdi.
Sadrazam İbrahim Paşa'nın idamı [değiştir]

Sadrazam Pargalı Damat İbrahim Paşa, Hürrem Sultan’ın şehzadelerinden birisi yerine Şehzade Mustafa’yı hükümdarlığa aday gösterenler arasındaydı. İbrahim Paşa’nın Irakeyn Seferi’nden dönüşte saraya davet edilip 6 Mart 1536 gecesi dairesinde uyurken boğdurulması, önemli bir engelin ortadan kaldırılmasını sağladı. Çocukluğundan beri Kanuni’nin yakın arkadaşı ve danışmanı olan İbrahim Paşa'nın gözden düşürülüp boğdurulmasında Hürrem Sultan’ın büyük rolü olduğu rivayet edilir. Bu olaydan sonra Hürrem Sultan’ın Kanuni’ye hükmetmeye ve devlet işlerini idare etmeye başladığı kanısı yaygındır[2]
Harem’in Topkapı Sarayı’na taşınması [değiştir]

Hürrem Sultan’ın devlet işleri ile daha yakından ilgilenebilmek için Harem’i Eski Saray’dan Topkapı Sarayı’na taşıttığı düşünülür ve bu olay, Hürrem’in önemli devrimci hareketlerinden birisi olarak kabul edilir. Eski Saray’dan göçün kesin tarihi belli değildir. Eski Saray'da 25 Ocak 1541 gecesi çıkan yangından sonra Harem halkının bir ksımının Topkapı Sarayı'na taşındığı ve harem protokolünün başladığı düşünülmektedir.
Şehzadelerin Sancak Beyliklerine atanmaları [değiştir]

Şehzadelerin sancak beyliklerine atanmasında da Hürrem Sultan’ın rolü olduğu düşünülür. 1541’de, padişah adaylarının tayin edildiği Manisa Sancağı’nda Sancak Beyliği yapmakta olan Şehzade Mustafa’nın oradan alınıp Amasya’ya Sancak Beyi olarak atanması ve ertesi sene Manisa Sancak Beyliği’ne Şehzade Mehmet’in getirilmesi, Hürrem’in etkisinde gerçekleşmiş işlerden kabul edilir. Ne var ki Şehzade Mehmet, tahta çıkamadan 1543’de Manisa valisi iken hayatını kaybetmiştir. 1544’te Manisa’ya, Konya sancak beyliğindeki Şehzade Selim tayin edildi.

Hürrem Sultan, çeşitli tarihlerde Manisa, Bursa, Konya, Kütahya, Amasya'ya giderek şehzadelerini ziyaret etti ancak bu ziyaretlerden sonra İstanbul’a döndü. Geleneklere aykırı olarak oğulları ile birlikte sancakta yaşamaması, onun hep Kanuni’nin yanında sırdaşı, danışmanı olarak kalmasını sağlamıştır.[2]
Rüstem Paşa’nın sadrazamlığa getirilmesi [değiştir]

Hürrem Sultan’ın tek kızı Mihrimah Sultan, 1539’da Diyarbakır valisi ve III. Vezir Rüstem Paşa ile evlendirilmişti. “Damat” ünvanını alan Rüstem Paşa 1544’te sadrazamlığa tayin oldu. Kaynakların çoğunda Sadrazam Hadım Süleyman Paşa’nın azledilmesinin ve yerine II. Vezir Divane Hüsrev Paşa'nın değil de III. Vezir Rüstem Paşa’nın getirilmesinin perde arkasında Mihrimah Sultan ile Hürrem Sultan’ın olduğu ifade edilir.[2]
Şehzade Mustafa’nın boğdurulması [değiştir]

Kanuni’den sonra Şehzade Mustafa’nın tahta çıkarılacağından korkan Hürrem Sultan, çeşitli kaynaklara göre Mustafa’yı babasının gözünden düşürmek için kızı ve damadının yardımı ile komplo kurmuştur. Mustafa’nın, yaşlanan babasını tahttan devirmek için İran şahı Şah Tahmasb ile iletişim halinde olduğunu gösteren sahte mektuplar üretildi ve Kanuni’nin eline geçmesi sağlandı.[7] Kanuni’nin emri ile Konya Sancak Beyi Şehzade Mustafa, 6 Kasım 1553’te Nahcıvan Seferi’ne giden Osmanlı ordusu Konya’da konaklamakta iken elini öpmeye gittiği babasının otağında, kendisini bekleyen cellâtlara boğduruldu. Bu olaya tanık olan Şehzade Cihangir de olayın duygusal etkisini üzerinden atamadı ve hastalandı; babası ile birlikte sefere devam eden genç Şehzade, Halep’te hayatını kaybetti. Tahta aday olarak Hürrem’in iki oğlu Şehzade Bayezid ve Şehzade Selim kaldı.
Dış siyaset meseleleri [değiştir]

Hürrem Sultan, o zamana kadar başka Osmanlı padişah eşlerinde görülmemiş şekilde dış siyasetle ilgilenmiş, diplomatik yazışmalar yapmıştır.[2] Kanuni’nin padişahlığının ikinci senesinde Rodos şövalyelerine karşı Rodos seferinin açılmasını teşvik ettiği ve sonraki yıllarda İran seferlerine destek verdiği düşünülen Hürrem Sultan, 1548’te Kanuni İkinci İran seferinde iken Lehistan tahtına çıkan yeni krala tebrik mektubu yazmış; hediyeler göndermiştir.
Ölümü [değiştir]

Oğullarını tahta varis yapmayı başaran Hürrem Sultan, Valide Sultan olamadan 15 Nisan 1558’de İstanbul’da hayatını kaybetti. Son senelerini hastalığı sebebiyle rahatsız geçiren Hürrem Sultan, son kışını Kanuni ile birlikte Edirne’de geçirmiş; rahatsızlığı artınca İstanbul’a dönmüştü. Büyük bir cenaze töreninin ardından Süleymaniye Camisi avlusuna gömüldü. Mezarı üzerine türbesi eşi Kanuni Sultan Süleyman tarafından yaptırıldı.
Hayır işleri [değiştir]
Hürrem Sultan tarafından yaptırılmış İstanbul'un Haseki semtindeki Haseki Hamamı

Hürrem Sultan İstanbul'da günümüzde onun adıyla anılan Haseki semtinde, Mimar Sinan'a Haseki Külliyesini yaptırmıştır. 1538-1550 yılları arasında inşaatı tamamlanan külliyenin içinde bir hamam, medrese ve hastane bulunmaktadır; onun ilk ve en önemli hayratlarındandır. Günümüzde T.C. Sağlık Bakanlığı Haseki Eğitim ve Araştırma Hastanesi olarak tanınan bu hastane Türkiye'de kesintisiz hizmet vermekte olan en eski hastane olma özelliğini taşır.

Hürrem Sultan ayrıca Ayasofya Camii civarında yardıma muhtaç ve fakirlerin karnını doyurmak için bir mutfak yaptırtmıştır.

Kabe’de, Şam’da, Bağdat’ta, Konya’da, Kudüs’te, Edirne’de Hürrem Sultan adına çeşitli eserler yapılmıştır.
Ölümünden sonra [değiştir]
Süleymaniye Camii avlusundaki Hürrem Sultan Türbesi

Hürrem Sultan; Avrupa'da ve Türkiye'de resim, müzik ve bale sanatlarındaki bir çok çalışmaya konu olmuştur. Avusturyalı besteci Joseph Haydn'ın 63. Senfonisi bu eserlere bir örnektir. Eser daha çok, ikinci bölümünün adı olan “Roksalan” ismiyle anılır.

Yusuf Niyazi'nin “Mazlum Şehzadeler”, Orhan Asena'nın “Hürrem Sultan” ve “ Ya Devlet Başa Ya Kuzgun Leşe” adlı piyesleri, Hürrem Sultan’ı konu alan Türk tiyatro yapıtlarındandır.[8]

Türkiye’de yazılan ilk büyük bale eserlerinden Hürrem Sultan Balesi, Orhan Asena’nın “Hürrem Sultan” adlı piyesinden ilham alarak Nevit Kodallı tarafından bestelenmiştir.[9]

Hürrem Sultan'ın doğduğu yer olduğuna inanılan Ukrayna'nın Rohatyn kentinde bir “Hürrem Sultan Anıtı” bulunur. 2007 yılında, Ukrayna'daki bir liman kenti olan Mariupol'daki Tatarlar Hürrem Sultan'ın onuruna bir cami açmıştır.[10]
İlgili eserler [değiştir]

Joseph Haydn “63. Senfoni”
Yusuf Niyazi, “Mazlum Şehzadeler yahut Hürrem Sultan”, Dersaadet, 1325 (1909)
Abdülhak Hamid Tarhan, "Kanuni'nin Vicdan Azabı", 1937 (basılmadı)
F. Tülbentçi, “Hürrem Sultan”, İnkılap Kit. ,İst. 1960.
Viorica Boteni Stircea, “Hurrem Sultan”, Milliyet Yay. İst. 1972.
Nevit Kodallı, Hürrem Sultan Balesi, 1975
Radovan Samarciç, “Süleyman: Rokselena, Sırpska Knyijevna Zadruga”, Belgrad-1976;
Catherine Clement, “La Sultana”, Grasset, 1981;
Orhan Asena, “Ya Devlet Başa Ya Kuzgun Leşe (oyun)”, 1983
Louis Gardel, “Sevenlerin Şafağı”, Can Yay., İst. 1998
“Hürrem Sultan”, 2003 yılında Star TV'de yayınlanmış TV dizisi.
“Aşk-ı Hürrem”, Can Atilla'nın dans tiyatrosu eseri, 2007
Muhteşem Yüzyıl, senaryosunu Meral Okay’ın yazdığı TV dizisi.
Erhan Afyoncu, “Muhteşem Süleyman; Kanuni Sultan Süleyman ve Hürrem Sultan”, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2011.

» Sultan Ibrahim